Η Πεντάμορφη και το Τέρας την Νηπίων. Όταν οι αναγνώστες γίνονται συνδημιουργοί των παραμυθιών
Διαδρομές, τχ. 95, 2009, σσ. 18-32.
Διαβάστε το άρθρο:
Ελένη Α. Ηλία
Οποιαδήποτε προσέγγιση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας δεν θα ήταν δυνατόν να αγνοήσει τη φύση του αναγνωστικού ρόλου, που είναι κατεξοχήν δημιουργική[1]. Διαβάζοντας το αφηγηματικό κείμενο, αναπτύσσουμε θετική ή αρνητική στάση για τους διάφορους ήρωες, συμπεριλαμβανομένης της εκδοχής της ταύτισης μαζί τους[2]. Φορτιζόμαστε συγκινησιακά από τα αφηγηματικά περιστατικά και αναπτύσσουμε διαρκώς προσδοκίες για την εξέλιξη της πλοκής[3]. Αναζητούμε και εντοπίζουμε όσα υποδηλώνονται[4], προκειμένου να σχηματίσουμε συνεκτικά νοήματα και εικόνες. Όλες οι παραπάνω αντιληπτικές ενέργειές μας συνιστούν την αναγνωστική εμπειρία μας. Η εμπειρία αυτή απορρέει μεν από τα δεδομένα του έργου, τις τεχνικές, τις ενδείξεις που χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης, είναι δε εντελώς προσωπική, ξεχωριστή και ιδιαίτερη στο βαθμό που ο καθένας μας συνιστά μια μοναδική προσωπικότητα.
Η σχολική τάξη, πολύ περισσότερο το νηπιαγωγείο, όπου δεν υπάρχουν το ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραμμα και η βαθμολογία, συνιστούν το ιδανικό πλαίσιο για να αναφερθούμε στην αναγνωστική εμπειρία μας και, μιλώντας για το κείμενο, να μιλήσουμε για τον εαυτό μας, οπότε να τον ανακαλύψουμε και οι ίδιοι, να κάνουμε τα πρώτα βήματα για την κατάκτηση της αυτογνωσίας. Αυτό που καθιστά τη σχολική τάξη ιδανική, είναι αφενός ότι μαθητές και δάσκαλος μοιραζόμαστε το ρόλο του αναγνώστη. Ο δάσκαλος καθώς είναι ασφαλώς εμπειρότερος αναγνωστικά, διατυπώνει αρχικά εύστοχες ερωτήσεις προς τους μαθητές αναφορικά με την έκφραση της ανταπόκρισης τους, προκειμένου να συντελέσει στη συγκρότηση της σκέψης τους, ώστε σταδιακά να περάσουν από τις ερωταποκρίσεις στην αφήγηση[5]. Αφετέρου, η αποτελεσματικότητα της εκδήλωσης της αναγνωστικής εμπειρίας στη σχολική τάξη οφείλεται στη στενή, καθημερινή επαφή που αναπτύσσεται μεταξύ των συμμαθητών, η οποία προκαλεί τη διάθεση για επικοινωνία και ενθαρρύνει την προσωπική έκφραση. Στην κατεύθυνση αυτή θα συντελέσει επίσης η καταγραφή από το δάσκαλο της αναγνωστικής εμπειρίας που εκφράζουν τα νήπια και η αξιοποίηση και ανάδειξή της σε ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, όπως με τη δημιουργία σχετικών ανοιχτών παραστάσεων και αντίστοιχων εκδόσεων[6].
Ίσως κάποιος θα αναρωτιόταν για τη σκοπιμότητα της χρησιμοποίησης παιχνιδιών, ώστε οι μικροί μαθητές να συνειδητοποιήσουν, να εκδηλώσουν, να απολαύσουν τη δημιουργικότητά τους ως αναγνώστες. Όταν όλα τα νήπια θα έχουν εθιστεί να παρακολουθούν προσεκτικά την αφήγηση ή ανάγνωση του ποιητικού ή πεζού κειμένου, προσδοκώντας να τα γοητεύσει, να τα συναρπάσει και θα ανυπομονούν να ανταλλάξουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους, τότε πράγματι οι εμψυχωτικές δραστηριότητες θα μπορούσαν να παραλειφθούν. Ωστόσο, αν και στόχος όλων των εκπαιδευτικών είναι η καθολική συμμετοχή των μαθητών τους, συνήθως σημαντικό ποσοστό ανάμεσα τους δεν
είναι πρόθυμο να ακούσει προσηλωμένο μια λογοτεχνική ιστορία. Αν όμως αντιλαμβάνονταν ότι η παρακολούθησή της θα ήταν προϋπόθεση για να πάρουν μέρος στο παιχνίδι που θα ακολουθήσει, τότε πραγματικά το παιχνίδι θα μπορούσε να αποτελέσει το ισχυρότερο κίνητρο για να ανακαλύψουν τη μαγεία της λογοτεχνίας. Επιπλέον, το παιχνίδι θα ωθήσει τα νήπια να ξεπεράσουν τις αναστολές που ενδεχομένως προκαλεί σε αυτά η δυσκολία τους στη λεκτική έκφραση, λόγω της διαφορετικής πολιτισμικής κουλτούρας που ανήκουν, του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου της οικογένειας απ’ όπου προέρχονται κ.λπ. Τέλος η ανάγκη για παιχνίδι θα ενθαρρύνει τα παιδιά να αποκαλύψουν τη σκέψη τους, θα αυξήσει την αυτοπεποίθηση τους, θα τα παροτρύνει να διεκδικήσουν μια ισότιμη με των άλλων συμμαθητών τους θέση στην ομάδα.
Στο σημείο αυτό θα παρουσιάσουμε το εκπαιδευτικό εμψυχωτικό πρόγραμμα που σχεδιάσαμε για τη διδασκαλία του πασίγνωστου παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας, καθώς και τα κείμενα που δημιούργησαν τα νήπια στο πλαίσιο του εν λόγω προγράμματος, που εκτυλίχθηκε στη σχολική τάξη[7]. Πότε το πασίγνωστο κλασικό παραμύθι της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν, το οποίο γράφτηκε το 1757, δεν ήταν περισσότερο επίκαιρο από σήμερα (2008-2009), που η οικονομική κρίση πλήττει την παγκόσμια κοινότητα και προκαλεί ανασφάλειες και αδιέξοδα. Σε μια εποχή που οι διαχρονικές, οικουμενικές αξίες δοκιμάζονται έντονα, ο υπερκαταναλωτισμός συνιστά την κυριότερη πηγή αναζήτησης της ευτυχίας και οι διαπροσωπικές σχέσεις υπαγορεύονται από το συμφέρον, κρίναμε σκόπιμο να στραφούμε
στο συγκεκριμένο έργο, όπου αναδεικνύονται η καλοσύνη, η ψυχική ευγένεια και η δύναμη της αγάπης.
Αναλυτικότερα, οι δύο αδερφές της Πεντάμορφης, της κύριας ηρωίδας του έργου, είναι κυριολεκτικά εξαρτημένες από τα υλικά αγαθά. Η ευτυχία τους συνδέεται αποκλειστικά με τη δυνατότητά τους να ξοδεύουν χρήματα για την εξωτερική τους εμφάνιση ενώ η απώλεια
αυτής της δυνατότητας προκαλεί δυστυχία. Η ύπαρξή τους στο έργο τονίζει τα χαρακτηριστικά της πεντάμορφης, που βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τα δικά τους. Πρόκειται συγκεκριμένα για μία κοπέλα ευαίσθητη και ταυτόχρονα δυναμική. Έχει την ευκαιρία να διαχωρίσει την τύχη της από τους υπόλοιπους της οικογένειας, κάνοντας έναν πλούσιο γάμο, όπως επεδίωξαν μάτια για τον εαυτό τους οι αδερφές της. Ωστόσο επιλέγει να ακολουθήσει τον πατέρα της, για να του συμπαρασταθεί. Δεν την πτοούν οι δυσκολίες της ζωής, τις αντιμετωπίζει με γενναιότητα και αποτελεσματικότητα. Έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στις όποιες συνθήκες και να απολαμβάνει τις καθημερινές της
δραστηριότητες. Η ευτυχία της βασίζεται στον πλούσιο ψυχισμό της, στον συναισθηματικό της κόσμο κυρίως και όχι στον οποιοδήποτε εξωτερικό παράγοντα. Αυτή της η αυτάρκεια, η ψυχική ισορροπία και αρμονία, η πνευματική πληρότητα αντανακλώνται και στην εμφάνισή
της. Φαίνεται πεντάμορφη και παραμένει δυνατή, ακριβώς επειδή διαθέτει τόσα ψυχικά χαρίσματα. Έτσι συγκεντρώνει το θαυμασμό και την αγάπη του κόσμου, καθίσταται πρότυπο για όλους. Παράλληλα συγκεντρώνει το φθόνο των αδελφών της, επειδή δεν μπορούν να ευτυχήσουν όπως εκείνη. Η Πεντάμορφη αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των αδερφών της απέναντί της και τα κατανοεί, προσπαθεί να μην τις προκαλεί με τη διαφορετικότητά της. Το τριαντάφυλλο που ζητά από τον πατέρα της, συνιστά μια απόπειρα σύγκλισης με τις
αδερφές της, για να τις προστατέψει από την ψυχοφθόρο ζήλια τους. Είναι ένα δώρο που δεν επιβαρύνει οικονομικά την οικογένεια και ταυτόχρονα επιχειρεί να δώσει την εντύπωση πως και η ίδια έχει ανάγκες και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Οι αρετές της Πεντάμορφης υποβάλλονται αβίαστα και κατά συνέπεια εξαιρετικά αποτελεσματικά.
Παρουσιάσαμε το παραμύθι σε πιστή απόδοση από το γαλλικό κείμενο[8]. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας το χωρίσαμε σε δώδεκα κεφάλαια, στα οποία δώσαμε επιμέρους τίτλους. Μετά την ανάγνωση κάθε κεφαλαίου οι μαθητές καλούνται να συνεχίσουν την ιστορία, εκφράζοντας έτσι τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους για την εξέλιξη της πλοκής, τη στάση που διαμορφώνουν για τα διάφορα λογοτεχνικά πρόσωπα και συνακόλουθα τις προσωπικές τους εμπειρίες και ευαισθησίες. Σύμφωνα με τη δραστηριότητα που σχεδιάσαμε, αφού ολοκληρώνεται η ανάγνωση του κάθε κεφαλαίου, όλα τα νήπια αναζητούν τα μαγικά λόγια στους φακέλους με το όνομά τους. Πρόκειται για έναν ή δύο στίχους από δημοτικό τραγούδι[9], που έχουμε επιλέξει με κριτήριο τη νοηματική σχέση τους με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου. Ολόκληρη η τάξη αποστηθίζει τα μαγικά λόγια, ώστε στη συνέχεια να απαγγελθούν τρεις φορές ως προϋπόθεση για να εισέλθει κάποιος[10] στον κόσμο της ιστορίας και να παρουσιάσει τη δική του αφηγηματική εκδοχή. Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, εκτός από την εκφορά του στίχου, ζητάμε από τα νήπια και τη γραφή του, προκειμένου να περάσουμε στο στάδιο των αφηγήσεων. Το παιγνιώδεις αυτό πλαίσιο αποδεικνύεται εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο γλωσσικής ανάπτυξης και καλλιέργειας της δημιουργικής σκέψης του συνόλου των μαθητών, όπως διαφαίνεται παρακάτω, όπου αναφορικά με κάθε κεφάλαιο παρατίθενται ενδεικτικά διάφορα παιδικά κείμενα, αυτούσια ή αποσπασματικά. Στο παρόν τεύχος θα ασχοληθούμε με τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του έργου και θα επανέλθουμε με τα υπόλοιπα σε επόμενο τεύχος των Διαδρομών.
1ο κεφάλαιο: Η Πεντάμορφη στην εξοχή
Π ε ρ ί λ η ψ η: Η οικογένεια της Πεντάμορφης καταστρέφεται οικονομικά και αναγκάζεται να μετακομίσει στην εξοχή, όπου γνωρίζει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Η Πεντάμορφη, που πάντα ξεχωρίζει για την ευγένεια και την καλοσύνη της, προσαρμόζεται με δυσκολία μεν αλλά πρόθυμα εκεί ενώ οι αδερφές της αρνούνται επίμονα να προσαρμοστούν και να συνεργαστούν.
Μαγικά Λόγια: « Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» (σ. 214 ).
Η Πεντάμορφη στην εξοχή φοράει νυφικό για να φαίνεται η ομορφιά της./Είναι λίγο γερασμένη, γιατί έχει πάρει πολλά φάρμακα ακόμα επειδή αρρώστησε από ένα λουλούδι που είχε φυτοφάρμακο. Οι αδερφές της Πεντάμορφης στην εξοχή έχουν γίνει λίγο γριές. Έχουν κόκκινα σημάδια στα πόδια και στην πλάτη./Τα παλιά τους είναι μπερδεμένα και γεμάτα λάσπες. Επειδή θέλουν να κάνουν κακό στην Πεντάμορφη, μοιάζουν με τσιγγάνες. Έχουν σπυρί σαν τις μάγισσες στην άκρη της μύτης./Τους έχουν μείνει μόνο δύο δόντια./Δεν λούζονται, γιατί δεν έχουν σαμπουάν. Η πεντάμορφη δεν τους δίνει το δικό της, που της έφερε ο μπαμπάς της, για να μην τής τελειώσει./ Το σπίτι στην εξοχή έχει σκεπή από άχυρο. Οι τοίχοι του είναι από ξύλο./Έχει μια μικρή κουζινούλα. Για να χωράνε όλοι, όλα εκεί μέσα είναι μικρά, το τραπέζι, οι καρέκλες, τα πιατάκια. Το δωμάτιο της Πεντάμορφης είναι γεμάτο λουλούδια, που τα μαζεύει από τον κήπο της./Οι αδελφές της έχουν σπασμένα κρεβάτια και κοιμούνται στο πάτωμα. Οι τοίχοι στο δωμάτιό τους είναι κατάμαυροι./Το δωμάτιό τους μυρίζει άσχημα, γιατί είναι μάγισσες./ Έγιναν άσχημες μόλις μπήκαν σε αυτό το δωμάτιο./ Εκεί που μένει η Πεντάμορφη, έχει πέντε δρόμους. Ψηλά στο λόφο έχει ένα κάστρο με ένα μεγάλο ρολόι. Ένας από τους δρόμους πηγαίνει στη θάλασσα./Κοντά στο σπίτι έχει μια λιμνούλα./ Η Πεντάμορφη είναι χαρούμενη στην εξοχή, γιατί είναι με τα ζώα. Έχει προβατάκια, γουρουνάκια, κοτούλες, κόκορα, αγελάδες, μοσχαράκια. Το πιο αγαπημένο της ζωάκι είναι ένα θηλυκό προβατάκι που το λένε Ντούντου. Κουρεύει τα προβατάκια μαλακά-μαλακά, τα αρμέγει και κάνει τυρί. Κάθε Κυριακή πηγαίνει στην εκκλησία, για να ανάψει ένα κεράκι και να κοινωνήσει. Της αρέσει να ζει στην εξοχή, γιατί κόβει λουλουδάκια για να στολίζει τα μαλλιά της. Όταν βρέχει, ανάβει φωτιά στο τζάκι, για να μην κρυώνει./ Ο μπαμπάς μαγειρεύει μακαρόνια και σούπες. Μόνον η πεντάμορφη του λέει ότι της αρέσει το φαγητό ενώ οι αδερφές της του λένε δεν πεινάω. Τα περισσότερα βιβλία της η πεντάμορφη τα έχει αφήσει στην πόλη, γιατί δεν μπορούσε να τα κουβαλήσει. Μαζί της είχε πάρει μόνο το παραμύθι της Σταχτοπούτας, που είναι το αγαπημένο της./ Την Πεντάμορφη τη στενοχωρεί που δεν μπορεί να πηγαίνει σε χορούς, γιατί της αρέσει πολύ να ακούει μουσική και να χορεύει. Σιγά σιγά θα αρχίσει να χορεύει με τη μουσική του μπαλέτου, που παίζει ένας μουζικάντης με κιθάρα, που περνάει από εκεί. Μόνο η Πεντάμορφη χορεύει με τον μπαμπά της και έτσι εκείνος την αγαπάει πιο πολύ. Οι αδερφές της χορεύουν οι δύο τους./Η Πεντάμορφη ανεβαίνει κάθε μέρα στο κάστρο και ταΐζει μια άσπρη γατούλα που υπάρχει εκεί./Το γατάκι και το σκυλάκι της βοηθάνε την Πεντάμορφη στις δουλειές. Μαζεύουν τα παιχνίδια και τα βάζουν στο μαλακό κρεβάτι, για να σφουγγαρίζει. Μετά από τις δουλειές του σπιτιού η πεντάμορφη πηγαίνει με τον μπαμπά της για να βοσκήσουν τα πρόβατα. Οι αδελφές της γεμίζουν το πάτωμα με πατημασιές και η Πεντάμορφη συνέχεια σφουγγαρίζει./
Η Πεντάμορφη εκεί που καθάριζε τα φυτά, βρήκε μια μέρα ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Το είχε φυτέψει κρυφά ο αδερφός της, για να της κάνει έκπληξη. Θα το μυρίζει και θα είναι ευτυχισμένη./Η Πεντάμορφη φόρεσε ένα γαλάζιο φόρεμα και πήγε στην εκκλησία. Και όπως έτρεχε, τής έφυγε το παπούτσι και χάλασε. Πήγε στο σπίτι με ένα παπούτσι. Πήγαινε παντού με ένα παπούτσι και οι αδερφές της την κορόιδευαν./ Στις αδελφές της Πεντάμορφης δεν αρέσει η εξοχή. Οπότε βγαίνουν από το σπίτι, πηγαίνουν στη θάλασσα, παίρνουν το καράβι και κατεβαίνουν στην πόλη στα μαγαζιά. Οι άνθρωποι τις λυπούνται και δίνουν χρήματα. Και εκείνες τα ξοδεύουν σε διασκεδάσεις και ρούχα. Την Πεντάμορφη δεν την παίρνουν ποτέ μαζί τους./ Οι αδερφές της μαλώνουν την Πεντάμορφη, τη βάζουν να μαγειρεύει και να πλένει τα ρούχα, για να τη βασανίζουν. Και εκείνες κάθονται στην πολυθρόνα και τρώνε και πίνουνε./Μια μέρα που η Πεντάμορφη γιόρταζε, οι αδερφές της ζήλευαν την τούρτα. Κάθονταν στον καναπέ και σκέφτονταν πώς να κάνουν αυτές γενέθλια και η Πεντάμορφη να μην ξανακάνει. Πήγαν στο δωμάτιό τους και έχωσαν τα κεφάλια τους κάτω από τα μαξιλάρια./ Οι αδερφές της ονειρεύονται ότι έχουν βάλει την Πεντάμορφη σε ένα καρότσι και την χτυπάνε. Σχίζουν τα φορέματα της στην ντουλάπα και την ξυπνάνε για να την τρομάξουν. Ο μπαμπάς της που τη βλέπει τρομαγμένη, της τραγουδάει για να την ηρεμήσει. Και εκείνη ονειρεύεται ότι φεύγει πάνω σε ένα άλογο για μια μακρινή χώρα, που την περιμένει ένας πρίγκιπας./Οι αδερφές της Πεντάμορφης μένουν κρυμμένες στο λούνα-παρκ και όταν γεμίζει παιδιά, τα μαγεύουν. Κάνουν σχέδια να σκοτώσουν την Πεντάμορφη./Μια φορά οι αδερφές της έριξαν κέτσαπ στο φόρεμα που φορούσε η Πεντάμορφη, για να της κάνουν μάγια.
2ο Κεφάλαιο : Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η οικογένεια της Πεντάμορφης παίρνει την πληροφορία ότι ένα από τα πλοία τους που θεωρούσαν κατεστραμμένο, έφτασε σώο στον προορισμό του και πουλήθηκε το φορτίο του. Οι δύο μεγαλύτερες αδερφές, ενθουσιασμένες για την οικονομική τους ανάκαμψη, παραγγέλνουν στον πατέρα τους ακριβά ρούχα και κοσμήματα ενώ η Πεντάμορφη του εκφράζει την επιθυμία να της φέρει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο.
Μαγικά λόγια: «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ. 170).
Ατομικά κείμενα, 4ο νηπιαγωγείο Ασπροπύργου, 2007- 2008
Η Πεντάμορφη δεν ζήτησε από τον μπαμπά της καινούργια ρούχα, γιατί το σκέφτηκε αφού αυτός είχε φύγει, οπότε δεν πρόλαβε να του το πει. Φόρεμα χρειαζόταν, γιατί φορούσε συνέχεια ένα παλιό ροζ που ήταν τρύπιο και ένα τρύπιο καλσόν. Όταν οι αδερφές της θα φορούσαν τα ωραία φορέματα που θα τους έφερνε ο μπαμπάς τους, θα ήταν ομορφότερες από την Πεντάμορφη, αλλά θα τη ζήλευαν ακόμα./ Οι αδερφές της Πεντάμορφης τώρα που πιστεύουν ότι έχουν ξανά χρήματα, έχουν γίνει ακόμη πιο κακές. Θέλουν ο πατέρας τους να αγοράζει πράγματα μόνο σε εκείνες και όχι στην Πεντάμορφη. Όμως αυτός θα φέρει στην Πεντάμορφη ένα χρυσαφί φόρεμα και ένα λουλούδι και στα άλλα κορίτσια δεν θα φέρει τίποτα./ Μόλις οι αδερφές της Πεντάμορφης θα αποκτήσουν αυτά που θέλουν, θα γίνουν καλές και θα σταματήσουν να την ενοχλούν. Τα φορέματα που ζήτησαν, τα είχαν πραγματικά ανάγκη, επειδή έπαιζαν με τη λάσπη και όλα τα ρούχα τους είχαν γίνει χάλια και ήταν σχισμένα. Τα ρούχα της Πεντάμορφης ήταν σε καλή κατάσταση, γιατί εκείνη καθόταν μέσα στο σπίτι./ Επειδή ο μπαμπάς της Πεντάμορφης δεν έγινε πάλι πλούσιος, πήρε φορέματα για τις κόρες του από εκεί που τα μοίραζαν στους φτωχούς. Όμως αυτά δεν άρεσαν στις αδερφές, ήθελαν ρούχα που πουλούσαν τα μαγαζιά. Και έτσι τα φόρεσε όλα η Πεντάμορφη./ Ο μπαμπάς γύρισε πίσω χωρίς δώρα. Τότε οι κόρες του έφυγαν και τον άφησαν να ζήσει μόνος του, γιατί νόμιζαν ότι είχε χρήματα αλλά δεν ήθελε να αγοράσει σε εκείνες ό, τι του είχαν ζητήσει./ Ο φτωχός πατέρας έπιασε δουλειά, έβαψε μερικά έπιπλα, δούλεψε σε περιβόλια, για να μαζέψει χρήματα και να αγοράσει στις τρεις κόρες του φορέματα. Εκείνες τα φόρεσαν και έφυγαν από κοντά του μόλις έμεινε χωρίς καθόλου χρήματα./ Οι αδερφές είπαν στον μπαμπά τους που γύρισε χωρίς δώρα: “είσαι πολύ κακός μπαμπάς”. Έφτιαξαν ένα μαγικό φίλτρο και το έριξαν στο φαγητό του. Αυτός έγινε αόρατος και μιλούσε σιγανά, όπως τα φαντάσματα./ Η Πεντάμορφη για να μην στενοχωριέται ο μπαμπάς της που ήταν φτωχός, δούλευε σε κήπους, για να του δίνει χρήματα. Οι αδερφές της περνούσαν τον καιρό τους κάνοντας βόλτες στο δάσος./ Τα κορίτσια ζήτησαν από τον μπαμπά τους να φέρει ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο με στολίδια. Επειδή όμως εκείνος δεν πλούτισε, βρήκε στο δάσος ένα φυτό και τους το πήγε. Οι κόρες του σκέφτηκαν τότε να ζητήσει την κάρτα κάποιου φίλου του και έτσι γιόρτασαν όλοι μαζί ευτυχισμένα τα Χριστούγεννα./ Τα κορίτσια ζήτησαν ακριβά φορέματα, για να τα φορούσαν στο πάρτι που θα έκαναν σπίτι τους. Εκεί οι αδερφές θα φορούσαν καπέλα και η Πεντάμορφη, κορώνα. Περίμεναν έναν επισκέπτη, ένα νέο άντρα, πού θα πήγαινε να χορέψει με την Πεντάμορφη, επειδή ήθελε να την παντρευτεί. Όμως αφού θα μείνουν φτωχοί, δεν θα τον καλέσουν και η Πεντάμορφη θα μείνει να κάνει παρέα στον μπαμπά της.
Ομαδικά κείμενα, κλασικό τμήμα 1ου νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, 2008-2009
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης έχει πάει να παραλάβει τα εμπορεύματα. Οι αδελφές της έχουν πάει να διασκεδάσουν στην πόλη. Επειδή ο μπαμπάς αργεί να γυρίσει πίσω, η Πεντάμορφη που ανησυχεί για εκείνον, παίρνει ένα μικρό καράβι και πηγαίνει κοντά του. Τον βρίσκει φτωχό, όπως πρώτα. Του θυμίζει πόσο πολύ τον αγαπά, για να διώξει τη στενοχώρια του. Στην επιστροφή αντιμετωπίζουν πολλές περιπέτειες. Χάνουν το δρόμο, γιατί είναι πάρα πολύ φτωχοί και ταξιδεύουν με τα πόδια. Βρίσκουν μια βάρκα και ο μπαμπάς πηγαίνει να ψαρέψει, για να φάνε κάτι. Την Πεντάμορφη δεν την παίρνει μαζί του, για να μην βραχεί. Εκείνη όπως κάνει βόλτες στην άμμο, βρίσκει μια χελώνα. Όταν φτάνουν στο σπίτι, η χελώνα αρέσει πολύ στις αδερφές της. Η Πεντάμορφη τούς την χαρίζει και έτσι συμφιλιώνονται και παίζουν όλες μαζί.
Η Πεντάμορφη θέλει ο μπαμπάς της να της φέρει ένα τριαντάφυλλο κι ένα μπουκάλι λευκό κρασί, για να το πιούν με την κοτόσουπα που θα του φτιάξει τη μέρα που τον περιμένουν, γιατί αυτό είναι το αγαπημένο του φαγητό. Αλλά εκείνος δεν γύρισε τη μέρα που τον περίμεναν. Τα κορίτσια έμαθαν από το στρατηγό της αστυνομίας ότι είχε μπει φυλακή. Τον φυλάκισαν, επειδή πέρασε με κόκκινο στο δρόμο, γιατί βιαζόταν να φάει τον κοτόσουπα. Η Πεντάμορφη φόρεσε την κουκούλα της επειδή έβρεχε και γύρισε όλες τις φυλακές μέχρι να τον βρει. Τον απελευθέρωσαν γιατί την λυπήθηκαν.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στην έρημο, γιατί το καράβι που ταξίδευε, χτύπησε στο βράχο και βούλιαξε. Στην έρημο, μόνος και αβοήθητος περιμένει να περάσει άλλο πλοίο. Η Πεντάμορφη με τις αδερφές της πηγαίνουν με άλλο καράβι να τον βρουν. Κάνουν καταδύσεις με μάσκες, εντοπίζουν ένα κομμάτι από το ναυαγισμένο καράβι κι εκεί κοντά τον ψάχνουν. Όταν βρίσκουν τον πατέρα τους, αυτός δεν έχει καθόλου χρήματα, γιατί του έχουν πέσει στη θάλασσα. Τα κορίτσια τον ανεβάζουν στο καράβι και η Πεντάμορφη του φτιάχνει ψαρόσουπα, επειδή είναι άρρωστος και βήχει. Αρρωσταίνει πιο βαριά και πεθαίνει. Τότε η Πεντάμορφη πετάει ένα φάρμακο στον ουρανό. Το πιάνει ο Χριστούλης, το δίνει στον μπαμπά της και εκείνος ζωντανεύει.
Όταν ο μπαμπάς της Πεντάμορφης γυρίζει σπίτι, της φέρνει πίσω τη γατούλα της, που ήταν φυλακισμένη σε ένα κλουβί στον πύργο του κακού βασιλιά. Η γατούλα είχε δει τις πατημασιές του και τις ακολούθησε. Και από τη μυρωδιά της γατούλας ο άνθρωπος τη βρήκε και την ελευθέρωσε. Τα κατάφερε, γιατί ο κακός βασιλιάς έγινε καλός όταν ήπιε ένα φίλτρο που του είχε ετοιμάσει η Πεντάμορφη.
3ο Κεφάλαιο: Το φως στο δάσος
Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο έμπορος παίρνει το δρόμο της επιστροφής χωρίς να μπορεί να ικανοποιήσει τις ακριβές επιθυμίες των μεγαλύτερων κοριτσιών του. Διασχίζοντας το δάσος μέσα στη νύχτα, διακρίνει ένα φως. ΄Οταν πλησιάζει, διαπιστώνει πως πρόκειται για ένα μεγαλόπρεπο πύργο, όπου θα καταφύγει για να προστατευτεί από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα.
Μαγικά λόγια: «Εκεί ’ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια
Και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» ( σ. 201).
Ατομικά κείμενα μαθητών 4ου νηπιαγωγείου Ασπροπύργου 2007-2008
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης έφθασε στο σπίτι με το δυνατό φως. Εκεί ζούσε ένα τέρας. Όταν το τέρας γιόρταζε, πήγαιναν συνέχεια άνθρωποι με δώρα. Το τέρας τους έδινε δηλητήριο και εκείνοι μεταμορφώνονταν σε λιοντάρια. Έριχναν πάνω στο τέρας νερό και αυτό νευρίαζε και τα έτρωγε. Ο μόνος που έφυγε ζωντανός από αυτό το σπίτι, ήταν ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Κρύφτηκε στην τραπεζαρία και όταν το τέρας έπεσε για ύπνο, του ξέφυγε./ Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε προς το φως. Αυτό έλιωνε τα χιόνια και έτσι ο άνθρωπος μπόρεσε να συνεχίσει το δρόμο του μέχρι που είδε ένα άλλο φως. Κατέβηκε από το άλογο και μπήκε μέσα, όπου είδε τις κόρες του, γιατί αυτό ήταν το σπίτι του./ Ο πατέρας έχει ανέβει στο σπίτι του φεγγαριού. Εκεί δεν νιώθει φόβο αλλά πεινάει και διψάει. Όταν βγήκε ο ήλιος, το φεγγάρι τον ξύπνησε και η Πεντάμορφη τον είδε από κάτω./ Ο έμπορος πήγε στο παλάτι και του άνοιξε το τέρας. Όταν έφαγε, πήρε το άλογό του για να φύγει. Τότε είδε το τέρας να κλαίει και κατάλαβε ότι ήθελε παρέα. Έτσι θα πηγαίνει συχνά να το επισκέπτεται./ Όταν ο έμπορος μπήκε στο φωτισμένο παλάτι, συνάντησε τις κόρες του. Τον περίμεναν εκεί, γιατί σκέφτηκαν ότι θα έβλεπε το φως και θα πήγαινε μέσα. Το παλάτι ανήκε σε έναν καλό βασιλιά, που ήπιε τσάι μαζί με τον έμπορο. Το πρωί οι μάγισσες άγγιξαν το άλογό του, για να φτάσει πολύ γρήγορα στο σπίτι του.
Ομαδικά κείμενα, κλασικό τμήμα 1ου νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, 2008-2009
Το τέρας βρήκε τον μπαμπά της Πεντάμορφης να κοιμάται στο παλάτι του. Τον ταρακούνησε για να τον ξυπνήσει. Ήθελε να τον διώξει, για να έρθει στη θέση του η Πεντάμορφη. Την θυμόταν από τότε που πήγαιναν μαζί σχολείο. Ο μπαμπάς της δεν το αναγνώρισε, γιατί το τέρας είχε αλλάξει.
Στο παλάτι βρίσκεται το τέρας. Είναι καλό, βοηθάει τους ανθρώπους. Όταν βρίσκονται στ δάσος, τους ανοίγει το κάστρο του για να μην φοβούνται. Εκείνοι νομίζουν πως είναι κακό, γιατί μένει μόνο του. Δεν έχει κανέναν να το φροντίζει. ΄Ολοι στην οικογένειά του έχουν
πεθάνει. Τα πουλάκια μόνο κάθονται στο χερούλι της καρέκλας του, για να του κάνου παρέα.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης φτάνει στο παλάτι και του μυρίζει κρέας ψητό. Ανεβαίνει στον επάνω όροφο, που η τηλεόραση δείχνει μια εικόνα με αίματα. Στο δωμάτιο βρίσκεται ένα τέρας, που το έχει πάρει ο ύπνος. Ο μπαμπάς τρώει, παίρνει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από το βάζο και φεύγει. Το τέρας ξυπνάει πεινασμένο, βλέπει ότι λείπει το φαγητό και νευριάζει. Ακολουθεί τις πατημασιές του αλόγου και φτάνει στο σπίτι της Πεντάμορφης. Την βλέπει που γυρίζει από τα ψώνια και της προτείνει να πάνε μαζί στο κάστρο του. Εκείνη δέχεται αμέσως, γιατί έχει δει το τριαντάφυλλο που έφερε ο πατέρας της και ξέρει ότι υπάρχουν στο παλάτι του πάρα πολλά υπέροχα τριαντάφυλλα.
΄Οταν ο μπαμπάς πήγε να χτυπήσει την πόρτα του πύργου, εκείνη άνοιξε μόνη της, γιατί ήταν πάρα πολύ παλιά, χωρίς σύρτη. Ανέβηκε τη σκάλα και είδε ένα τέρας να κοιμάται. Προχώρησε στις μύτες, για να μην το ξυπνήσει. Είχε τα χέρια του γύρω απ’ το κεφάλι. ΄Ηταν μεγάλα, με μακριά νύχια. Μόλις άρχισε να φωτίζει, ο μπαμπάς έκοψε ένα τριαντάφυλλο και ξεκίνησε για το σπίτι του. Στο δρόμο σκεφτόταν πως αν τον διώξουν οι κόρες του, θα ξαναγυρίσει, για να ζήσει σ’ αυτό το παλάτι και θα πάρει μαζί του την Πεντάμορφη να της δείξει τα υπέροχα τριαντάφυλλα που υπάρχουν εκεί.
4ο Κεφάλαιο: Ο ιδιοκτήτης του πύργου
Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο πατέρας στο παλάτι φιλοξενείται άψογα. Βρίσκει φαγητό, θαλπωρή, καινούρια ρούχα, χωρίς ωστόσο να συναντήσει κανέναν. Το πρωί πριν φύγει για το σπίτι του, κόβει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από τον κήπο του πύργου για την Πεντάμορφη. Τότε παρουσιάζεται μπροστά του ένα τεράστιο και τρομακτικό στην όψη πλάσμα, εξοργισμένο απέναντί του και τον κατηγορεί για αγνωμοσύνη. Το τέρας απειλεί να τον σκοτώσει, εκτός εάν ο έμπορος αποφασίσει να του στείλει κάποια από τις κόρες του για να ζήσει μαζί του.
Μαγικά λόγια: «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι
Και το γεφύρι ράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163)
Η Πεντάμορφη έκαναν πάρτι για να γιορτάσουν την επιστροφή του μπαμπά της. Ύστερα ο μπαμπάς της είπε να πάνε οι δύο τους μια βόλτα, για να της δείξει έναν πρίγκιπα που πίστευε ότι θα της αρέσει. Εννοούσε το τέρας. Όταν έφτασαν, το τέρας της είπε δεν θα σε τρομάξω ούτε θα σε φάω. Η Πεντάμορφη μπήκε στην κουζίνα για να ετοιμάσει μια τούρτα. Το τέρας έφαγε τρία κομμάτια και της είπε: “αυτή είναι η πιο ωραία τούρτα που έφαγα ποτέ”. Για να την ευχαριστήσει, είπε να πάνε και οι τρεις ένα θαλασσινό ταξίδι. Ετοιμαζόταν να φτιάξει τις
βαλίτσες, αλλά η Πεντάμορφη το σταμάτησε. Του είπε ότι θα ετοιμάσει εκείνη τις βαλίτσες του, γιατί δεν ήθελε να κουραστεί το τέρας. Είχε αρχίσει να το αγαπάει, γιατί όταν την υποδέχτηκε, της πρόσφερε μια μεγάλη ανθοδέσμη με τριαντάφυλλα από αυτά που της άρεσαν, ένα νυφικό και ένα στέμμα.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στο σπίτι του. Τον πήγε πίσω ο Θεός, περνώντας τον από ένα πράσινο μονοπάτι. Έτσι γλίτωσε από το χιόνι του δάσους. Πέρασε από το σπίτι τού τέρατος και έκοψε κρυφά μόνο ένα κόκκινο τριαντάφυλλο όταν το τέρας κοιμόταν. Όμως
τον είδαν τα άγρια ζώα που έμεναν μαζί με το τέρας και όταν βγήκε ο ήλιος και το τέρα ξύπνησε, του το είπαν. Αυτό θύμωσε πάρα πολύ και έστειλε τα ζώα να σκοτώσουν τον μπαμπά της Πεντάμορφης.
Η Πεντάμορφη έρχεται στο σπίτι του τέρατος, για να βοηθήσει τον πατέρα της. Άρχισαν να κόβουν μαζί όλα τα λουλούδια του τέρατος. Ύστερα βγάζουν τα αγκάθια, τα ρίχνουν στο τέρας και αυτό αγκυλώνεται και πεθαίνει. Τότε παίρνουν όλα τα τριαντάφυλλα και φεύγουν. Όταν έφτασαν στο σπίτι τους, ο πατέρας λιποθύμησε από την κούραση.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης είναι στο σπίτι του τέρατος. Περπατά σιγά-σιγά, για να μην το ξυπνήσει. Πηγαίνει να βάλει ένα λουλούδι δίπλα του και φεύγει από το παλάτι. Με αυτή την πράξη ήθελε να ζητήσει συγγνώμη από το τέρας, επειδή έκοψε και ένα ακόμη τριαντάφυλλο για να το πάει στην Πεντάμορφη.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης είναι σε ένα παλάτι στο χιονισμένο δάσος παρέα με τον βασιλιά και τους ιππότες του. Θα μείνει εκεί μέχρι να έρθει το καλοκαίρι. Εκεί πηγαίνει ένας δράκος και οι ιππότες τον πολεμούν. Αυτός έχει σκοτώσει τέσσερις ιππότες και οι άλλοι έξι που έζησαν, τελικά τον εξοντώνουν. Το καλοκαίρι ο μπαμπάς θα φέρει την Πεντάμορφη να μείνει στο παλάτι, για να μην είναι με τις αδερφές της, που τη βρίζουν και την τρομάζουν, φορώντας μάσκες τεράτων. Η Πεντάμορφη θα γνωρίσει τον βασιλιά και θα γίνει βασίλισσα.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης το πρωί πήρε μερικά σοκολατάκια και βγήκε από το παλάτι, για να γυρίσει στο σπίτι του. Είδε απ’ έξω την τριανταφυλλιά και έκοψε ένα λουλούδι για την κόρη του την Πεντάμορφη. Το τέρας που είχε αυτό το παλάτι, γύρισε απ’ έξω, που είχε πάει να πετάξει τα σκουπίδια. Είδε τον άνθρωπο να κόβει το τριαντάφυλλο και νευρίασε πολύ μαζί του. Τον έστειλε να του φέρει την κόρη του. Όταν αυτός έφτασε στο σπίτι του, ρώτησε τα κορίτσια του ποια θέλει να αυτοκτονήσει, για να την στείλει στο τέρας. Και μια αδερφή της Πεντάμορφης που δεν της άρεσε η ζωή, επειδή κανένας δεν ήθελε να την παντρευτεί, είπε “εγώ”. Ο μπαμπάς της θα την πάει στο τέρας και εκεί θα κόψει κι άλλοτριαντάφυλλο για την Πεντάμορφη.
Η Πεντάμορφη πηγαίνει στο τέρας με το άλογο, για να του δώσει πίσω τα τριαντάφυλλα που είχε κόψει ο μπαμπάς της για εκείνη. Η Πεντάμορφη θα μείνει με το τέρας, γιατί θέλει να δουλέψει μαζί του. Θα φτιάχνουν άσχημες, τρομακτικές μάσκες, για να τις φοράνε και να τρομάζει όλος ο κόσμος. Όταν γυρίζουν στο σπίτι τους, θα βγάζουν και οι δύο τους τη μάσκα τους. Κάποτε όμως θα μπουν κλέφτες στο σπίτι τους, θα βρουν τις μάσκες και θα πουν στον κόσμο την αλήθεια.
Ομαδικά κείμενα, κλασικό τμήμα 1ου νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, 2008 2009
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης είδε μπροστά του το τέρας και τρόμαξε. Αυτό του ζήτησε να του πάει εκεί την πεντάμορφη, γιατί κανένας δεν το έκανε παρέα. Θα περνάνε πολύ καλά μαζί. Θα παίρνουν ένα φαναράκι να βλέπουν στο σκοτάδι και θα πηγαίνουν βόλτες στο δάσος, για να κοιτάζουν το φωτισμένο παλάτι τους. Θα βλέπουν την ανατολή του ήλιου και θα πηγαίνουν επισκέψεις στον μπαμπά της Πεντάμορφης. Εκείνη δεν θα φεύγει καθόλου μακριά από το τέρας, επειδή φοβάται να μην πεθάνει αυτό από τα μάγια.
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης όταν είδε το τέρας φοβήθηκε και του έπεσε κάτω το τριαντάφυλλο που είχε κόψει για την κόρη του. Γονάτισε μπροστά στο τέρας για να τον λυπηθεί. Αυτό έκανε ένα βήμα μπροστά και έλιωσε το τριαντάφυλλο. Τα νύχια στα πόδια του ήταν πολύ μακριά. Έσκισαν τα παπούτσια και βγήκαν απέξω. Δεν μπορούσε να τα κόψει μόνο του. Όταν η πεντάμορφη πήγε εκεί με τον μπαμπά της, πήρε ένα ψαλίδι, κάθισε δίπλα στο τέρας και εκείνο άπλωσε τα πόδια του στον καναπέ, για να του κόψει η Πεντάμορφη τα νύχια. Είχε καταλάβει αμέσως η Πεντάμορφη ότι το τέρας ήταν καλό, γιατί όταν έφτασαν στο παλάτι του, της είχε έτοιμο ένα τριαντάφυλλο στο βάζο.
Το τέρας κάλεσε στο παλάτι τις κακές αδερφές, για να δουν την Πεντάμορφη. Όμως μόλις τις γνώρισε, δεν την ήθελε πια αλλά ήθελε εκείνες, γιατί ξετρελαθήκανε με την ασχήμια του. ΄Εστειλε την Πεντάμορφη για πάντα πίσω στον πατέρα της. ΄Υστερα το μετάνιωσε, γιατί του έλειπε. Ζητούσε από τις κακές αδερφές να φύγουν για να ξαναγυρίσει η Πεντάμορφη αλλά αυτές δεν έφευγαν από κοντά του.
Το τέρας κυνήγησε το μπαμπά της Πεντάμορφης που έκοψε το τριαντάφυλλο και τον πήρε πίσω στο κάστρο του. Το τριαντάφυλλο έπεσε από τον άνθρωπο και το βρήκε μια από τις κακές κόρες του. Το έκανε κομματάκια και άφησε μόνο το κοτσάνι, επειδή μύριζε πάρα πολύ άσχημα. Όλα τα τριαντάφυλλα που είχε το τέρας στον κήπο του, ήταν μαγικά. Μύριζαν ωραία στην Πεντάμορφη και στο μπαμπά της που ήταν καλοί και μύριζαν άσχημα στους κακούς. Το τέρας ζήτησε απ’ το μπαμπά μια από τις κόρες του κι εκείνος διάλεξε να του πάει την Πεντάμορφη, γιατί άκουγε πάντα τον πατέρα της και θα αγαπούσε το τέρας, όπως αγαπούσε όλο τον κόσμο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. W. Iser, The Implied reader, The John Hopkins University Press, Baltimore and
London, 1990, pp. 44-45.
2. W. C. Booth, The Rhetoric of Fiction, Penguin Books, Middlesex, 1987, pp. 71, 79,
131, 396-398.
3. W. Iser, ό.π., σ. 37 και Ελένης Α. Ηλία, Ο αναγνώστης και η λογοτεχνική δημιουργία
του Ηλία Βενέζη, Αστήρ, Αθήνα, 2000, σ. 106.
4. W. Iser, ό.π., σ. 31.
5. Πρόκειται για τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, σύμφωνα με τα
κειμενοκεντρικά μοντέλα διδασκαλίας. Αρχικά απευθύνουμε πλήθος ερωτήσεων
στους μαθητές, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου περιορίζονται, στο βαθμό που
επεκτείνονται και γίνονται πληρέστερες και σαφέστερες οι απαντήσεις τους. Βλ.
σχετικά το κείμενο των Ελένης Ηλία και του Ηλία Ματσαγγούρα, Από το παιχνίδι στο
λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες, στον
τόμο Έρευνα και πρακτική του γραμματισμού στην ελληνική κοινωνία, επιμ. Π.
Παπούλια Τζελέπη κ. ά., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2006, σσ. 308, 311.
6. Αναφέρω ενδεικτικά τα έντυπα Ταξίδια στον ωκεανό της φαντασίας με… μύθους και
παραμύθια, Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερί και Μια φορά και έναν
καιρό…, που έχουν εκδοθεί από το Πνευματικό Κέντρο Ασπροπύργου και
παρουσιάζουν κείμενα των μαθητών μου του 1ου και του 4ου
νηπιαγωγείου Ασπροπύργου.
7. Πρόκειται για το 4ο νηπιαγωγείο Ασπροπύργου κατά το διδακτικό έτος 2007-
2008 και για το κλασικό τμήμα του 1ου νηπιαγωγείου Ασπροπύργου κατά το
2008-2009.
8. Το έργο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Ερευνητές, στη σειρά
Εικονογραφημένη Κλασική Λογοτεχνία, Αθήνα, 2005. Εικονογράφηση Αν Ρόμπι,
απόδοση στα ελληνικά Μαρίνα Τουλγαρίδου.
9. Όλοι οι στίχοι προέρχονται από την πλέον διαδεδομένη συλλογή του Νικόλαου Γ.
Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού. Στο παρόν άρθρο δίπλα σε
κάθε στίχο παραθέτουμε την αρίθμηση της σελίδας του βιβλίου του Πολίτη, όπου
μπορεί ο στίχος αυτός να αναζητηθεί από τον αναγνώστη μας.
10. Στο 4ο νηπιαγωγείο Ασπροπύργου κάθε μαθητής αναφερόταν ατομικά στο
έργο ενώ στο 1ο νηπιαγωγείο δημιουργήσαμε πέντε σταθερές πενταμελείς ή
εξαμελείς υποομάδες, που εκφράζονταν συλλογικά για τις αφηγηματικές εξελίξεις.
Η Πεντάμορφη και το Τέρας την Νηπίων. Όταν οι αναγνώστες γίνονται συνδημιουργοί των παραμυθιών. Μέρος Δεύτερο. Μορφές, δράσεις και συναισθήματα των ηρώων στα παιδικά κείμενα, Διαδρομές, τχ. 101, 2011, σσ. 24-34.
Διαβάστε το άρθρο:
Ελένη Α. Ηλία
Σε άρθρο μας του τεύχους 95 παραθέσαμε κείμενα των νηπίων αναφορικά με τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας. Στο παρόν άρθρο συνεχίζουμε με ικανό αριθμό κειμένων που παρήγαγαν τα νήπια, σε σχέση με τα οκτώ υπόλοιπα κεφάλαια, στα οποία χωρίσαμε το έργο για τις ανάγκες της διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο. Έτσι προσδοκούμε να αναδειχθεί η ποικιλία των παιδικών αφηγηματικών εκδοχών που μαρτυρεί την πρωτοτυπία, τη δημιουργικότητα της σκέψης τους. Επιπλέον, από αυτή την ποικιλία προκύπτει αβίαστα πιστεύουμε η διαχρονική αξία του συγκεκριμένου έργου, που αν και γράφτηκε αιώνες πριν, εξακολουθεί να παραμένει ανεξάντλητο[1], να προσφέρει στα σημερινά παιδιά τη δυνατότητα να εμπλακούν στη ζωή των ηρώων του και να διαμορφώνουν τις αφηγηματικές εξελίξεις σύμφωνα με τις προσωπικές τους εμπειρίες και επιθυμίες[2]. Η παρουσίαση των εν λόγω παιδικών κειμένων θα μας επιτρέψει επίσης να γνωρίσουμε πιο ουσιαστικά τη σύγχρονη γενιά παιδιών, να τα κατανοήσουμε, να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικότερα μαζί τους οπότε να τα ωφελήσουμε και ταυτόχρονα να ωφεληθούμε από εκείνα, να συμβάλουμε στην ευτυχία τους. Στις επιδιώξεις μας από τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων αυτού του εκπαιδευτικού εγχειρήματος, τέλος, θα μπορούσαμε αναμφίβολα να συμπεριλάβουμε τη συνειδητοποίηση της δυνατότητας της λογοτεχνίας να αξιοποιηθεί ως πεδίο δημιουργικής έκφρασης[3] και αυτογνωσίας.
Κεφάλαιο 5ο Μ ι α γ ε ν ν α ί α α π ό φ α σ η
Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο έμπορος μετά τη συνάντησή του με το τέρας και την απαίτηση του τελευταίου να του παραδώσει κάποια από τις κόρες του, φτάνει σπίτι του σε απόγνωση. Οι αδερφές της Πεντάμορφης την κατηγορούν ότι αιτία γι’ αυτήν την τραγική εξέλιξη ήταν η παραγγελία της για το τριαντάφυλλο. Η Πεντάμορφη για να δώσει διέξοδο, παίρνει τη γενναία απόφαση να πάει η ίδια στον πύργο του τέρατος. Ο πατέρας της που την συνοδεύει, αναγκάζεται από το τέρας το επόμενο πρωί να την αποχαιρετήσει και να επιστρέψει στο σπίτι του.
Μ α γ ι κ ά λ ό γ ι α:
«…πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’ άστρι κάτου» ( σ. 210).
Ατομικά κείμενα, τέταρτο νηπιαγωγείο Ασπροπύργου, 2007, 2008
Το μαύρο τούρμπο της Πεντάμορφης είναι παρκαρισμένο εκεί που τελειώνει το δάσος. Η Πεντάμορφη το έχει αφήσει εκεί και πηγαίνει να μείνει με το τέρας, γιατί το σπίτι της πήρε φωτιά./ Ο μπαμπάς είναι στο δάσος μαζί με την Πεντάμορφη. Αυτός κοιτάζει αν είναι καλός ο καιρός και η κόρη του μαζεύει λουλούδια. Ψάχνουν να βρουν σπίτι για να μείνουν στο δάσος, επειδή τους αρέσει το περιβάλλον. Θα αγοράσουν ένα σπίτι κοντά στο παλάτι που έχει το τέρας. Ένα πρωί θα πάνε με το άλογό τους να κάνουν επίσκεψη στο τέρας και θα δουν ότι είναι καλό και τίμιο. Έτσι θα μείνουν μαζί του./ Ο μπαμπάς πήγε με τις τρεις κόρες του στο παλάτι του τέρατος και αυτό του είπε: “μη στεναχωριέσαι, θα τις προσέχω εγώ”. Το τέρας έκανε ό, τι του ζητούσαν τα κορίτσια. Έπαιζε μαζί τους και τους έφερνε το μπαμπά τους να τον δουν. Τους είχε φτιάξει ένα μαγικό κουδούνι για να το πατάνε όποτε χρειάζονται το τέρας και εκείνο να πηγαίνει. Όταν τα κορίτσια του είπαν ότι προτιμάνε να μείνουν με τον μπαμπά τους, το τέρας τις πήγε πίσω και τους έδωσε το μαγικό κουδούνι, για να το καλούν όταν θέλουν.
Ομαδικά κείμενα πρώτου νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, 2008-2009
Η πεντάμορφη φτάνει με τον μπαμπά της στον πύργο του τέρατος, για να παντρευτούν. Το έχει αγαπήσει από ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα και ένα γράμμα που το τέρας της είχε στείλει με τον μπαμπά της. Αποφασίζει να παντρευτεί το τέρας, επειδή ο μπαμπάς της τής είπε ότι δεν έχουν χρήματα. Οι αδερφές της Πεντάμορφης όταν πηγαίνουν στο γάμο, θέλουν να παντρευτούν εκείνες το τέρας, επειδή φοράει ωραίο κοστούμι. Αφού γίνεται ο γάμος της Πεντάμορφης, οι αδερφές της λιποθυμούν. Η Πεντάμορφη και το τέρας κάνουν ένα κοριτσάκι που μοιάζει στη μαμά του και ένα αγόρι τερατάκ,ι όπως ο μπαμπάς του. Αυτό κοιμάται πολύ βαθιά και όταν ξυπνάει, παίζει κρυφτό με την αδερφή του.
Το τέρας δεν είναι πολύ άσχημο. Είναι ψηλό, αδύνατο, με μεγάλο πρόσωπο αλλά καλοσυνάτο. Όποτε κοιτάζει την Πεντάμορφη, τα μάτια του είναι γεμάτα αγάπη. Όταν ο μπαμπάς της πήγε την Πεντάμορφη στο παλάτι του, το τέρας του είπε: «Θα την κρατήσω για λίγο, επειδή την αγαπάω και μετά θα την ξαναφέρω σε σένα. Μετά το φαγητό το τέρας με την Πεντάμορφη βγήκαν βόλτα στο δάσος, για να της δείξει τους φίλους του, τα πουλάκια. Το τέρας έφυγε για λίγο από κοντά της, για να της μαζέψει φρούτα και μέλι. Η Πεντάμορφη το περίμενε και το τέρας δεν γύριζε. Όπως το τέρας περπατούσε, έπεσε σε μια παγίδα που του είχε στήσει ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Μόλις βγήκε το φεγγάρι, ο μπαμπάς πήγε στο δάσος να πάρει την κόρη του. Αυτή όμως ήθελε να περιμένουν το τέρας, γιατί ανησυχούσε. ΄Ετσι ο μπαμπάς της είπε πού βρισκόταν το τέρας και η Πεντάμορφη του ζήτησε να πάνε να το βοηθήσουν. Όταν το ελευθέρωσαν, το τέρας πήρε την Πεντάμορφη και γύρισαν στο παλάτι. Ο μπαμπάς της πήγε στο σπίτι του και δεν έβλαψε ποτέ ξανά το τέρας, επειδή φοβήθηκε μήπως τον φάει, αφού αυτό είχε μάθει από την Πεντάμορφη ποιος του είχε στήσει την παγίδα.
Κεφάλαιο 6. Η ζωή κοντά στο Τέρας
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη ζώντας κοντά στο Τέρας, διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του. Εκείνο της προτείνει διακριτικά να παντρευτούν και μολονότι υποφέρει με την άρνησή της, σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να επιτύχει το σκοπό του. Η Πεντάμορφη αναγνωρίζει τις αρετές του Τέρατος και τις καλές προθέσεις του απέναντί της, του δηλώνει ωστόσο με ειλικρίνεια ότι δεν το αγαπά και δεν επιθυμεί να το παντρευτεί.
Μαγικά Λόγια: «Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και Τα μαλλιά της μόσκο,
Σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη τα λουλούδια» ( σ. 149)
Ατομικά κείμενα
Η Πεντάμορφη ξέρει ότι αν φιλήσει το τέρας, εκείνο θα γίνει όμορφο, της το είπε το ίδιο. Όμως δεν το φιλάει, για να μη λυθούν τα μάγια του, επειδή δεν την αφήνει να πάει στον μπαμπά της, για να μην τη χάσει./ Το τέρας αγαπάει την Πεντάμορφη αλλά δεν θα την κρατήσει κοντά του. Τρώνε μαζί κάθε βράδυ και ύστερα αυτή γυρίζει με τον μπαμπά της στο σπίτι τους. Το τέρας δεν της λέει ότι θέλει να την παντρευτεί, γιατί ντρέπεται. Ξέρει ότι εκείνη δεν το θέλει, επειδή είναι άσχημο./ Η Πεντάμορφη κοιμάται με το τέρας σε ένα χαλασμένο κρεβάτι. Κάθε πρωί το τέρας τρώει σκουλήκια που του αρέσουν και η Πεντάμορφη τρώει σάντουιτς, που φέρνει ο μπαμπάς της. Κάθονται οι δύο τους μπροστά στο τζάκι και το τέρας δαγκώνει την πεντάμορφη για να γίνει η γυναίκα του. Όμως έρχεται στη σπηλιά του τέρατος ένας πρίγκιπας με το άλογό του, φιλάει την Πεντάμορφη και εκείνη ξαναγίνεται άνθρωπος. Την παντρεύεται και το τέρας πεθαίνει από τον καημό του.
Ομαδικά κείμενα
Η Πεντάμορφη με το τέρας και τον μπαμπά της τρώνε στο κάστρο. Από τη στιγμή που έφτασαν, η Πεντάμορφη σκέφτηκε να μείνει εκεί. Το τέρας δεν της φάνηκε άσχημο. Φορούσε ωραία ρούχα και στο πρόσωπό του είχε βάλει κόκκινο χρώμα που του πήγαινε, για να μην τρομάξει την Πεντάμορφη. Μετά από λίγο καιρό έφυγε το μακιγιάζ και το τέρας δεν άρεσε πια στην Πεντάμορφη. Πήγε στον πατέρα της και είπε πως ήθελε να φύγουν. Το τέρας το επέτρεψε, του ζήτησε όμως να ξανασυναντηθούν για να μην πεθάνει από τον καημό του. Επειδή το τέρας είχε κότες που γεννούσαν μαγικά ραβδιά, οι αδερφές της πεντάμορφης πήγαν να ζήσουν κοντά του. Χρειάζονταν τα ραβδιά για να τους κάνουν όλους βατράχους. Θα μεταμορφώνουν το τέρας για να διασκεδάζουν. Η πεντάμορφη με τον μπαμπά της. Θα επιστρέψουν κάποτε στο παλάτι και θα μεταμορφώσουν και το τέρας και τις κότες σε ανθρώπους. Το τέρας θα μεταμορφώσει ύστερα σε κότες τις αδερφές της Πεντάμορφης, για να τις τιμωρήσει για την κακία τους .
Κεφάλαιο 7. Μια επιθυμία εκπληρώνεται
Π ε ρ ί λ η ψ η : Το Τέρας φροντίζει να εκπληρώσει την επιθυμία της Πεντάμορφης να βρεθεί κοντά στον άρρωστο πατέρα της, αν και γνωρίζει ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην την ξαναδεί ποτέ, γεγονός που θεωρεί ολέθριο για τη ζωή του. Ουσιαστικά δηλαδή θυσιάζεται, προκειμένου η Πεντάμορφη να νιώθει ευτυχισμένη.
Μαγικά Λόγια: «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,
Και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω» ( σ. 200).
Ατομικά κείμενα
Κάθε μέρα το τέρας συγυρίζει και τακτοποιεί το παλάτι, για να μην κουράζεται η Πεντάμορφη. Όταν κουράζεται εκείνο, το βοηθάει η Πεντάμορφη. Όποτε οι αδερφές της πειράζουν την Πεντάμορφη, εκείνη το λέει στο τέρας, που πηγαίνει και τους κάνει παρατηρήσεις. Όμως μόλις ανοίξουν τα σχολεία, η Πεντάμορφη θα πηγαίνει στο τέρας μόνο τα Σαββατοκύριακα. Το τέρας θα μαζεύει λουλούδια για να τα πηγαίνει στο σπίτι της τα βράδια και θα γυρίζει στο κάστρο του πριν τα μεσάνυχτα./ Η πεντάμορφη ζει με το τέρας γιατί το φοβάται, αν και εκείνο της φέρεται όμορφα. Η μούρη του όταν βλέπει άλλους ανθρώπους γίνεται κακιά, άγρια, επειδή όλοι θέλουν να πάρουν από κοντά του την Πεντάμορφη. Φαίνεται κακό από αγάπη για την Πεντάμορφη και από φόβο να μην τη χάσει, επειδή είναι άσχημο.
Ομαδικό κείμενο
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο παλάτι του τέρατος να το ειδοποιήσει ότι η κόρη του δεν θα γυρίσει. Θα περιμένει τις αδερφές της στο σπίτι τους. Μια μέρα που η Πεντάμορφη είχε πάει να ψωνίσει μπανάνες, πέρασε από το παλάτι για να αφήσει μερικές στο τέρας. Το βρήκε στο κρεβάτι του άρρωστο. Είχε πιει δηλητηριασμένο γάλα για να πεθάνει, επειδή δεν ερχόταν η Πεντάμορφη. Εκείνη ειδοποίησε το γιατρό και το τέρας έγινε καλά. Έπειτα το τέρας ειδοποίησε τον μπαμπά της Πεντάμορφης αν θέλει να πάει να ζήσει μαζί τους, γιατί η κόρη του δεν μπορούσε να περπατήσει. Την πονούσαν τα πόδια της από τη μέρα που έτρεχε, για να φέρει γιατρός το τέρας.
Κεφάλαιο 8. Ένα καταχθόνιο σχέδιο
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη παγιδεύεται από τις αδερφές της που ισχυρίζονται ότι υποφέρουν με την ιδέα ότι θα την αποχωριστούν και πάλι, οπότε αποφασίζει να παρατείνει τη διαμονή της στο πατρικό της σπίτι. Η στάση των δύο αδερφών πηγάζει από τη ζήλια τους για την Πεντάμορφη. Συγκεκριμένα, θεωρούν ότι αν την παρασύρουν να αθετήσει την υπόσχεσή της στο Τέρας ότι θα επιστρέψει σύντομα κοντά του, εκείνο θα εξοργιστεί μαζί της και θα την σκοτώσει.
Μαγικά Λόγια: «Από τα ξένα όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
Με τη δροσιά της ΄Ανοιξης, την πάχνη του Χειμώνα» ( σ. 199).
Ατομικό κείμενο
Η Πεντάμορφη στο σπίτι του πατέρα της αλλάζει συνέχεια ρούχα από μια μαγική ντουλάπα, που της έχει χαρίσει το τέρας, και βλέπει ποιο της πηγαίνει. Δείχνει τα ρούχα και στο μπαμπά της και εκείνος της λέει: “Όλα σου πηγαίνουν”. Η Πεντάμορφη όμως μένει συνέχεια μέσα, γιατί οι αδερφές της δεν την αφήνουν να βγει, για να μη δει ο κόσμος ότι είναι ομορφότερη από εκείνες. Και επειδή οι αδερφές της δεν κάθονται να της κάνουν παρέα, η Πεντάμορφη θα φύγει. Όταν γυρίσει στο τέρας, αυτό θα τη βγάζει συνέχεια βόλτες.
Ομαδικά κείμενα
Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο παλάτι του τέρατος να το ειδοποιήσει ότι η κόρη του δεν θα γυρίσει. Θα περιμένει τις αδερφές της στο σπίτι τους. Μια μέρα που η Πεντάμορφη είχε πάει να ψωνίσει μπανάνες, πέρασε από το παλάτι, για να αφήσει μερικές στο τέρας. Το βρήκε στο κρεβάτι του άρρωστο. Είχε πιει δηλητηριασμένο γάλα για να πεθάνει, επειδή δεν ερχόταν η Πεντάμορφη. Εκείνη ειδοποίησε το γιατρό και το τέρας έγινε καλά. Έπειτα το τέρας ειδοποίησε τον μπαμπά της Πεντάμορφης αν θέλει να πάει να ζήσει μαζί τους, γιατί η κόρη του δεν μπορούσε να περπατήσει. Την πονούσαν τα πόδια της από τη μέρα που έτρεχε για να φέρει γιατρό στο τέρας.
Η Πεντάμορφη δεν άκουσε τις αδερφές της που ήθελαν να την κρατήσουν στο σπίτι, και επέστρεψε στο τέρας. Εκείνο είχε λουστεί γιατί την περίμενε και έψαχνε την κολόνια του. Η Πεντάμορφη τριγύριζε παντού και το φώναζε. Όμως το τέρας χωρίς κολόνια δεν έβγαινε από την τουαλέτα, για να μην μυρίζει άσχημα. Αφού βρήκε την κολόνια και έριξε στα μαλλιά του, βγήκε να την υποδεχτεί.
Το τέρας πήγε να πάρει την Πεντάμορφη από το σπίτι της. Είπε στον μπαμπά της ότι την είχε αγαπήσει και εκείνος του έδωσε την άδεια να την παντρευτεί. Οι αδερφές της εκνευρίστηκαν πολύ και σκέφτηκαν να δηλητηριάσουν αμέσως την Πεντάμορφη. Της έφτιαξαν κοτόπουλο και έριξαν μέσα σκόνη δηλητήριο. Εκείνη στην αρχή δεν το έτρωγε, είπε:” μυρίζει σαν φάρμακο”. Οι αδελφές της τής είπαν ότι δεν έχει τίποτα κακό και έτσι η Πεντάμορφη το δοκίμασε και αμέσως πέθανε. Όταν την είδαν ο μπαμπάς της με το τέρας, της έριξαν μαγικό νερό από τη λίμνη και η κοπέλα ζωντάνεψε.
Κεφάλαιο 9. Η ώρα της επιστροφής
Π ε ρ ί λ η ψ η : Μόλις η Πεντάμορφη παραβαίνει την υπόσχεσή της στο Τέρας να επιστρέψει κοντά του την καθορισμένη μέρα, το ονειρεύεται να βρίσκεται πεσμένο στο έδαφος με τα μάτια του κλειστά. Η ηρωίδα ξυπνά πολύ αναστατωμένη και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά του, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του. Αισθάνεται τρομερές τύψεις, καθώς θεωρεί ότι το ενδεχόμενο να κινδυνεύει το Τέρας είναι συνέπεια της δικής της στάσης. Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το Τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το Τέρας δεν είναι απλή συμπόνια αλλά είναι αγάπη.
Μαγικά λόγια: Είδα τον ουρανό θολό και τ’ άστρα ματωμένα (σ. 128).
Ατομικά κείμενα
Η Πεντάμορφη επέστρεψε στο παλάτι και βρήκε το τέρας στον κήπο. Το τέρας είχε ξαναδεί τη μάγισσα που το μεταμόρφωσε και είχε λιποθυμήσει από το φόβο του. Όταν η Πεντάμορφη πήγε κοντά του, εκείνο συνήλθε αμέσως./ Όταν πέρασαν οι οκτώ μέρες, το τέρας πήγε στο σπίτι του μπαμπά της Πεντάμορφης, για να τη δει, γιατί την είχε επιθυμήσει. Το τέρας την ανέβασε στην πλάτη του και την έκρυψε κάτω από τα μαλλιά του, για να κάνουν έκπληξη στον πατέρα της. Το τέρας για να τιμωρήσει τις αδερφές της που δεν άφηναν την Πεντάμορφη να φύγει, τις πέταξε ψηλά στον ουρανό και έγιναν αστέρια. Ύστερα ο Θεούλης τις μεταμόρφωσε σε αγγελούδια, που πήγαιναν κάθε μέρα κοντά στην Πεντάμορφη, για να την προσέχουν.
Ομαδικά κείμενα
Η Πεντάμορφη όταν ονειρεύτηκε ότι το τέρας αρρώστησε, δεν επέστρεψε κοντά του, γιατί δεν το αγαπούσε. Στο παλάτι πήγε μόνο τότε που το τέρας πέθανε, για να ζήσει μόνη της εκεί για πάντα. Δεν θέλει ούτε τον μπαμπά της ούτε κανέναν άλλο. Την υπνώτισαν οι μάγισσες που είχαν μαγέψει και το τέρας και έτσι έχει γίνει κακιά.
Η Πεντάμορφη έφτασε στο παλάτι και βρήκε το Τέρας άρρωστο. Είχαν ρίξει δηλητήριο οι αδερφές της στη σκόνη σοκολάτα που του έστειλαν. Όταν το Τέρας έγινε καλά, αρρώστησε ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Το Τέρας κουβάλησε με την άμαξά του το πιάνο στο σπίτι της, για να παίζει εκείνη και να τραγουδάει στον άρρωστο. Ο μπαμπάς έλεγε συνέχεια στην κόρη του: «Πεντάμορφη αυτός είναι καλός άντρας για σένα». Έτσι εκείνη αποφάσισε να το παντρευτεί.
Κεφάλαιο 10. Αγάπη
Π ε ρ ί λ η ψ η : Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το τέρας, δεν είναι συμπόνια αλλά αγάπη.
Μαγικά λόγια: “... χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς ύπνο στο μάτι” (σ. 76).
Ατομικό κείμενο
Η Πεντάμορφη γύρισε στο παλάτι, έδωσε ένα φάρμακο στο άρρωστο τέρας και εκείνο έγινε καλά. Αργότερα πήγε στο παλάτι και ο μπαμπάς της με μια βαλίτσα. Οι άλλες κόρες του τον είχαν διώξει, γιατί ήθελαν όλο το σπίτι δικό τους. Όμως το τέρας είχε βάλει στο παλάτι του φύλακες, για να φυλάνε το χρυσό στέμμα που είχε χαρίσει στην Πεντάμορφη για το γάμο τους. Οι φύλακες δεν άφησαν τον μπαμπά της Πεντάμορφης να μπει και η Πεντάμορφη τους είπε: “είναι ο πατέρας μου. Αφήστε τον να περάσει”.
Ομαδικό κείμενο
Η Πεντάμορφη έχει γυρίσει στο παλάτι. Νύχτωσε και ακόμη δεν έχει συναντηθεί με το Τέρας. Ψάχνει παντού. Το βρίσκει στον κήπο, ξαπλωμένο δίπλα στο ποτάμι. Είχε φορέσει μια όμορφη μάσκα και τα καλά του ρούχα για την Πεντάμορφη. Την περίμενε στον κήπο αλλά ζαλίστηκε κι έπεσε στο χορτάρι. Εκεί το βρήκε η Πεντάμορφη και του έφερε νερό απ’ το ποτάμι, για να συνέλθει. Εκείνο της έκανε πρόταση γάμου και της χάρισε ένα δαχτυλίδι με χρυσόσκονη. Η Πεντάμορφη δέχτηκε αλλά στο γάμο άλλαξε γνώμη, γιατί το Τέρας έβγαλε τη μάσκα που είχε φορέσει, για να φαίνεται όμορφο. Έτσι η Πεντάμορφη δεν το παντρεύτηκε και το Τέρας πέθανε απ’ τον καημό του.
Κεφάλαιο 11. Η μεταμόρφωση
Π ε ρ ί λ η ψ η : Τη στιγμή που η Πεντάμορφη φανερώνει τα αισθήματά της για το Τέρας, ο ουρανός φωτίζεται και το Τέρας τής φαίνεται πανέμορφο. Η μεταμόρφωσή του σε νεαρό πρίγκιπα, όπως ο ίδιος της εξηγεί, οφείλεται στην αγάπη της, που έλυσε τα μάγια εξαιτίας των οποίων είχε έως τότε αυτήν την τρομακτική όψη.
Μαγικά λόγια: ΄Ελαμψ’ ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια (σ. 145).
Ατομικά κείμενα
Η Πεντάμορφη πηγαίνει στον πατέρα της, για να πουλήσει το αμάξι της. Θα επιστρέψει στο παλάτι με το καινούργιο αμάξι που αγοράζει, ένα μπλε με αεροτομή. Βρίσκει το τέρας άρρωστο με πνευμονική βρογχίτιδα και το πηγαίνει στο κρατικό νοσοκομείο. Η Πεντάμορφη τον αλλάζει και βλέπει ότι είναι ένας κανονικός άνθρωπος, που είχε ντυθεί τέρας, για να τρομάζει τον κόσμο. Όταν εκείνος γίνεται καλά, γυαλίζουν το σπίτι, φτιάχνουν γκαράζ και παντρεύονται.
Όσο η Πεντάμορφη έλειπε στο σπίτι του μπαμπά της, κατάλαβε ότι αγαπούσε το τέρας. Έτσι γύρισε στον πύργο του για να το παντρευτεί. Δεν βρήκε όμως το τέρας πουθενά. Το τέρας είχε πεθάνει. Το σκότωσε η ίδια η κακιά μάγισσα που το είχε μεταμορφώσει σε τέρας, επειδή της άρεσε και αυτό δεν την ήθελε. Μετά όμως το μετάνιωσε και τον ζωντάνεψε. Αλλά τώρα ήταν όμορφο παιδί και είχε περισσότερη δύναμη από τη μάγισσα. Τη σκότωσε και επέστρεψε στην Πεντάμορφη. Εκείνη τον μέτρησε, κατάλαβε πως ήταν το τέρας και τον παντρεύτηκε.
Ομαδικά κείμενα
Η Πεντάμορφη δεν πήγαινε ποτέ μόνη της στο σπίτι του μπαμπά της, επειδή το Τέρας φοβόταν να μην την φάει ο λύκος. Η μοναδική φορά που έφυγε μόνη της, ήταν όταν είδε το Τέρας πεθαμένο και φοβήθηκε. Το Τέρας πέθανε όταν ήπιε το φίλτρο που του έδωσε μια μάγισσα. Της το είχε ζητήσει, για να γίνει όμορφο και να αρέσει στην Πεντάμορφη. Όμως μόλις το ήπιε, πέθανε. Η Πεντάμορφη γύρισε με το μπαμπά της στο παλάτι αλλά εκεί που πριν ήταν το Τέρας πεθαμένο, τώρα είδαν ένα όμορφο παιδί. Τού είπαν «Ποιος είσαι εσύ;» κι αυτός τους είπε πως είναι το Τέρας. Έτσι αποφάσισαν να παντρευτούν.
Η Πεντάμορφη βλέπει μπροστά της τον πρίγκιπα. Είναι το Τέρας, που τον έχει μεταμορφώσει σε πρίγκιπα το ουράνιο τόξο, που ήταν ο καλύτερος φίλος του. Τον μεταμόρφωσε γιατί το Τέρας είχε γεράσει πολύ και κινδύνευε πια να πεθάνει. Την ώρα του γάμου του πρίγκιπα με την Πεντάμορφη έγινε σεισμός και η Πεντάμορφη έσπασε το χέρι της. Το σεισμό τον είχαν προκαλέσει οι αδερφές της νύφης, για να χαλάσουν το γάμο.
Κεφάλαιο 12. Δικαιοσύνη
Π ε ρ ί λ η ψ η : Στη λαμπρή γαμήλια τελετή που ακολουθεί, η νεράιδα που προστατεύει την Πεντάμορφη, απονέμει δικαιοσύνη, μετατρέποντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές της.
Μαγικά λόγια: “Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω” (σ. 208).
Ατομικά κείμενα
Η Πεντάμορφη και το τέρας μαζεύουν λουλούδια στο δάσος για να τα δώσουν στον μπαμπά της. Μια μάγισσα έχει ξανακάνει το τέρας πρίγκιπα για να τον ευχαριστήσει που πρόσεχε την Πεντάμορφη. Οι αδερφές της ήταν πολύ χαρούμενες για αυτήν. Παλιά που ήταν γοργόνα, την ζήλευαν. Όταν όμως εκείνη κοιμήθηκε με το τέρας, το πρωί που ξύπνησε, είχε γίνει γυναίκα και εκείνες δεν τη ζήλευαν πια./ Το τέρας κοιμάται στο παλάτι μόνο του. Η Πεντάμορφη έχει γεννήσει μωρό και μένει στο σπίτι του μπαμπά της, επειδή το μωρό φοβάται το τέρας. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης αγόρασε ένα ραβδί και προσπαθεί να κάνει το τέρας όμορφο, για να μην το φοβάται το παιδί. Όταν τα καταφέρει, θα μείνουν όλοι μαζί στο σπίτι της Πεντάμορφης.
Ομαδικό κείμενο
Η νεράιδα έχει πετρώσει τις αδερφές της Πεντάμορφης κι εκείνη ανεβαίνει κάθε μέρα σε μια σκάλα και τους δίνει νερό. Μια φορά τους έδωσε ένα φίλτρο που είχε φτιάξει η νεράιδα κι εκείνες έγιναν αμέσως καλές και γύρισαν στους άντρες τους.
Συμπεράσματα
Αναφορικά με το περιεχόμενο των παιδικών αφηγήσεων, θα ανακεφαλαιώσουμε τις εκδοχές του νηπίων για τη μορφή, τη δράση και τα συναισθήματα των ηρώων του έργου. Προκειμένου να κατανοηθούν και να αξιολογηθούν οι διαφοροποιήσεις που επιφέρουν οι μικροί αναγνώστες στο λογοτεχνικό πρότυπο, ώστε να το προσαρμόσουν στις προσωπικές τους εμπειρίες και επιθυμίες, θα προηγηθεί μια επιγραμματική παράθεση των χαρακτηριστικών στοιχείων που προσδίδονται στα λογοτεχνικά πρόσωπα από τη συγγραφέα. Η κύρια ηρωίδα του έργου, η Πεντάμορφη, ξεχωρίζει για την ομορφιά της, που ακτινοβολεί και στην πόλη, όπου ζει πλούσια και άνετα, αλλά και στην εξοχή, όπου εργάζεται σκληρά και ντύνεται φτωχικά. Η ομορφιά της συνδυάζεται με την καλοσύνη, την ευγένεια, τη γενναιότητα, την υπευθυνότητα, την ειλικρίνεια. Η αγάπη για τον πατέρα της αλλά και για τις αδερφές της, που την φθονούν, την κατευθύνει σε όλες τις επιλογές της, την οδηγεί στην αυτοθυσία. Με το σύνολο των αρετών της κατορθώνει να εμπνεύσει στο τρομακτικό στην όψη τέρας τα ευγενέστερα αισθήματα.
Το Τέρας, αν και είναι παντοδύναμο, εξουσιάζεται από την προσωπικότητα της Πεντάμορφης και χρησιμοποιεί τόσο τη σωματική όσο και την υπερφυσική του δύναμη, για να εξασφαλίσει την ευτυχία της. Αυτό συμβαίνει ακόμη και όταν η επιδίωξη της δικής της ευτυχίας τού επιβάλλει να στερηθεί την συντροφιά της, γεγονός που θα το οδηγήσει στην απόγνωση, την απελπισία, το θάνατο. Η αναγέννησή του, η λύτρωσή του από την ασχήμια και τη μοναξιά επέρχεται όταν η πεντάμορφη συνειδητοποιεί και εκφράζει την αγάπη της για εκείνο, γεγονός για το οποίο της δηλώνει αιώνια ευγνώμων.
Ο πατέρας της Πεντάμορφης την αγαπά εμφανώς υπερβολικά, εκτιμώντας την ακεραιότητα του χαρακτήρα της και τα ψυχικά της χαρίσματα. Οπότε όταν αναγκάζεται να τη στερηθεί για να την παραδώσει στο τέρας από το οποίο θεωρεί ότι η κόρη του κινδυνεύει άμεσα, οδηγείται σε ψυχική κατάρρευση.
Τέλος, οι δύο αδερφές της Πεντάμορφης, αν και ως προς την εμφάνιση δεν υστερούν απέναντί της, γίνονται ωστόσο αντιπαθητικές στους γύρω τους, εξαιτίας της υπεροψίας που τις διακρίνει. Η προτίμηση τόσο του ίδιου του πατέρα τους όσο και του υπόλοιπου κόσμου στην Πεντάμορφη προκαλεί το μίσος τους για εκείνη. Δεν σταματούν να την προσβάλλουν, να την κατηγορούν, να προσπαθούν όχι μόνο να την πληγώσουν και να προκαλέσουν τη δυστυχία της, αλλά και να την καταστρέψουν, να την εξοντώσουν. Η Πεντάμορφη τις κατανοεί, τις συγχωρεί και φροντίζει για την ευτυχία τους. Όμως η τιμωρία για την κακία τους επιβάλλεται από εξωγενείς παράγοντες και είναι τόσο σκληρή όσο και δίκαιη. Αφενός δηλαδή η Πεντάμορφη εμφανίζεται στο έργο ως πλάσμα ιδανικό, τέλειο και αφετέρου οι αδερφές της ως απόλυτα μοχθηρές, αθεράπευτα ζηλιάρες.
Στα κείμενα των νηπίων δίνεται έμφαση στη δράση των ηρώων, από την οποία κυρίως προκύπτουν τα συναισθήματά τους. Παρατηρείται δε μεγάλη σχέση ανάμεσα στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων, την εμφάνισή τους και τον ψυχικό τους κόσμο, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα παραμύθια, όπου κυριαρχεί η ταύτιση του καλού με το όμορφο και του κακού με το άσχημο[4]. Ωστόσο, τα στοιχεία των συγκεκριμένων λογοτεχνικών προσώπων που αποδίδονται από τα διάφορα νήπια, αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ τους[5]. Το Τέρας, για παράδειγμα, σε κάποιες αφηγήσεις κατασπαράζει τον πατέρα της Πεντάμορφης ενώ σε άλλες τον φοβάται και μόνο για αυτό το λόγο συμπεριφέρεται καλά στην κόρη του. Κάποτε επιδιώκει να σκοτώσει την Πεντάμορφη και άλλοτε επιθυμεί να την υπηρετεί χωρίς να προσδοκά τίποτε από αυτήν. Όταν το τέρας με την Πεντάμορφη γίνονται ζευγάρι στα κείμενα των νηπίων, έχει προηγηθεί σύγκλιση των χαρακτηριστικών τους. Είτε το Τέρας παύει να είναι άσχημο είτε η Πεντάμορφη έχει γίνει κακιά και άσχημη είτε και οι δύο τους είναι κανονικοί άνθρωποι, που μεταμφιέζονται, φορώντας μάσκες τεράτων, για να τρομάζουν τον κόσμο. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά των ηρώων στις αφηγήσεις των νηπίων δεν παραμένουν σταθερά. Συνήθως μεταβάλλονται με την επίδραση του μαγικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, άλλοτε η Πεντάμορφη μετατρέπεται ξαφνικά σε κακό πλάσμα και άλλοτε οι αδερφές της γίνονται καλές, επειδή μαγεύονται από κάποια μάγισσα ή επειδή πίνουν κάποιο φίλτρο. Κάποτε πάλι η ζήλια που οι αδερφές νιώθουν απέναντι στην Πεντάμορφη, τροφοδοτείται από τη διαφορετικότητα της, που όταν αίρεται, η ζήλια εξαφανίζεται. Στην αντίληψη των νηπίων, στο βαθμό που η Πεντάμορφη εμφανίζεται αδύναμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της όταν απειλείται από τις αδερφές της, το τέρας και ο μπαμπάς της αναλαμβάνουν ρόλο τιμωρού απέναντί τους.
Χαρακτηριστικό των αφηγήσεων των νηπίων συνιστά ότι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που εκδηλώνουν οι ήρωες, οδηγούν τις εξελίξεις σε αίσιο τέλος. Για παράδειγμα, η ζήλια των αδερφών της δίνει τη δυνατότητα στην Πεντάμορφη να αναγνωρίσει την αγάπη του Τέρατος, που προσπαθεί να την προστατεύσει από εκείνες. Επίσης, όταν το τέρας εμφανίζεται ανεπιθύμητο στην Πεντάμορφη, η επιθυμία των αδερφών της να το κατακτήσουν εκείνες, την απαλλάσσει από την ενοχλητική πολιορκία του.
Σε αρκετών νηπίων τα κείμενα οι διαφορές στους χαρακτήρες των προσώπων αμβλύνονται. Οι ήρωες δεν εμφανίζονται εξιδανικευμένοι, απόλυτα καλοί ή κακοί αλλά περισσότερο πραγματικοί. Για παράδειγμα, αν και η Πεντάμορφη γνωρίζει την ευεργετική επίδραση που θα έχει το φιλί της στο τέρας, τη δύναμή του να το μεταμορφώσει, αρνείται να το φιλήσει, για να το τιμωρήσει, επειδή εκείνο δεν της επιτρέπει να επισκεφτεί τον πατέρα της. Ή αποφασίζει να παντρευτεί μαζί του, αφού ο μπαμπάς της την ενημερώνει για τη δεινή οικονομική τους κατάσταση.
Οι παραπάνω επισημάνσεις, μερικές μόνο από όσες θα μπορούσε κάποιος να κάνει, αποδεικνύουν τόσο τη διαχρονική λογοτεχνική αξία του έργου στο οποίο αναφέρονται όσο και το υψηλό επίπεδο της δημιουργικής σκέψης των νηπίων που τα παρήγαγαν.
Σημειώσεις
1. Σχετική είναι η επισήμανση ότι το λογοτεχνικό κείμενο παρέχει πολλές ερμηνευτικές δυνατότητες, ότι κάθε συγκεκριμένη ερμηνεία συνιστά μία από τις διάφορες υπαρκτές εναλλακτικές λύσεις (W. Iser, 1991, The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, pp. 37, 118, 197, 230.
2. Ο Norman N. Holland αποδίδει τη μεγαλύτερη βαρύτητα κατά την αλληλεπίδρασή μας με το λογοτεχνικό κείμενο στα ατομικά χαρακτηριστικά, στην προσωπικότητα του κάθε συγκεκριμένου αναγνώστη (N. Holland (1988), “Unity Identity Text Self” J. P. Topkins, Reader-Response Criticism. From Formalism to Post Structuralism, pp. 119, 123-126, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press.
3. W. Iser, 1990, The Implied Reader. Patterns of Communication in prose Fiction from Bunyan to Beckett, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press., pp. 44-45.
4. Μερακλή, Μ. Γ., 1986, Το παραμύθι και το παιδαγωγικό του περιεχόμενο, Διαδρομές. τχ. 2, σ. 89.
5. Η πρωτοτυπία της σκέψης των νηπίων, όπως εκδηλώνεται κατά την αναδιήγηση λογοτεχνικών ιστοριών, υπερτερεί αυτής των μαθητών των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού. Βλ. σχετικά το άρθρο μου (2006), Η δημιουργική αφήγηση, γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση, Διαδρομές, τχ. 82, σσ. 20-25.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1
Βλ. την παρουσίαση του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος στο https://blogs.sch.gr/eisk/2015/05/23/portreta-i-pentamorfi-kai-to-teras/
ΠΟΡΤΡΕΤΑ : Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ
Ελένη Α. Ηλία
Ε ι σ α γ ω γ ή : Στο Νηπιαγωγείο μας το σχ. έτος 2008-2009) παρουσιάσαμε το παραμύθι της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν «Η Πεντάμορφη και το Τέρας», το οποίο γράφτηκε το 1757, σε πιστή απόδοση από το γαλλικό κείμενο (το έργο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Ερευνητές, σε εικονογράφηση από την Αν Ρόμπι και απόδοση στα Ελληνικά από τη Μαρίνα Τουλγαρίδου). Ποτέ το πασίγνωστο αυτό κλασικό παραμύθι, στο οποίο η αφηγηματική υπόθεση ξεκινά με την οικονομική καταστροφή μιας εύπορης οικογένειας, δεν ήταν περισσότερο επίκαιρο από σήμερα, που η οικονομική κρίση πλήττει την παγκόσμια κοινότητα και προκαλεί ανασφάλειες και αδιέξοδα.
Για τις ανάγκες της διδασκαλίας χωρίσαμε το έργο σε κεφάλαια, στα οποία δώσαμε επιμέρους τίτλους. Μετά την ανάγνωση κάθε κεφαλαίου οι μαθητές του κλασικού τμήματος της σχολικής χρονιάς 2008-2009 καλούνταν να συνεχίσουν την ιστορία, εκφράζοντας έτσι τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους για την εξέλιξη της πλοκής, τη στάση που διαμόρφωναν για τα διάφορα λογοτεχνικά πρόσωπα και συνακόλουθα τις προσωπικές τους εμπειρίες και ευαισθησίες.
Προκειμένου να επιτύχουμε την καθολική συμμετοχή των νηπίων, χρησιμοποιήσαμε το παιχνίδι και τη διαδικασία της εμψύχωσης. Τα νήπια, χωρισμένα σε πέντε υποομάδες, που παρέμειναν αμετάβλητες σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, αναζητούσαν στους φακέλους που τους μοιράζαμε τα «μαγικά λόγια». Πρόκειται για έναν ή δύο στίχους από δημοτικά τραγούδια, που περιλαμβάνονται στην πλέον διαδεδομένη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη «Εκλογαί από τα Τραγούδια του Ελληνικού Λαού» (δίπλα σε κάθε στίχο αναγράφεται εδώ η αρίθμηση της σελίδας του βιβλίου του Πολίτη, όπου μπορεί ο στίχος αυτός να αναζητηθεί). Τους στίχους τους είχαμε επιλέξει με κριτήριο τη νοηματική σχέση τους με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου. Ολόκληρη η τάξη αποστήθιζε τα μαγικά λόγια, ώστε στη συνέχεια να απαγγελθούν τρεις φορές από κάθε ομάδα, ως προϋπόθεση για να εισέλθουν τα μέλη της στο σύνολό τους στον κόσμο της ιστορίας και να παρουσιάσουν τη δική τους αφηγηματική εκδοχή. Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, εκτός από την εκφορά του στίχου, ζητούσαμε από τα νήπια και τη γραφή του ανά ομάδα, προκειμένου να περάσουν στη συνέχεια στο στάδιο των αφηγήσεων. Το παιγνιώδες αυτό πλαίσιο αποδείχθηκε εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο για το σύνολο των μαθητών.
Οι ομάδες επέλεξαν μόνες τα ονόματά τους, που είναι τα ακόλουθα:
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ
ΠΟΥΛΑΚΙ
ΤΙΓΡΙΣ
ΚΟΚΚΙΝΟ
ΛΟΥΛΟΥΔΙ
Κεφάλαιο 1.Η Πεντάμορφη στην εξοχή
Π ε ρ ί λ η ψ η: Η οικογένεια της Πεντάμορφης καταστρέφεται οικονομικά και αναγκάζεται να μετακομίσει στην εξοχή, όπου γνωρίζει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Η Πεντάμορφη, που πάντα ξεχωρίζει για την ευγένεια και την καλοσύνη της, προσαρμόζεται με δυσκολία μεν αλλά πρόθυμα εκεί ενώ οι αδερφές της αρνούνται επίμονα να προσαρμοστούν και να συνεργαστούν.
Μαγικά Λόγια: « Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» (σ. 214 ).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Το σπίτι στην εξοχή έχει μια μικρή κουζινούλα. Για να χωράνε όλοι, όλα εκεί μέσα είναι μικρά, το τραπέζι, οι καρέκλες, τα πιατάκια. Ο μπαμπάς τους μαγειρεύει μακαρόνια και σούπες. Μόνον η Πεντάμορφη του λέει ότι της αρέσει το φαγητό ενώ οι αδερφές της του λένε «δεν πεινάω». Το δωμάτιο της Πεντάμορφης είναι γεμάτο λουλούδια, που τα μαζεύει απ’ τον κήπο της. Τα περισσότερα βιβλία της η Πεντάμορφη τα έχει αφήσει στην πόλη, γιατί δεν μπορούσε να τα κουβαλήσει. Μαζί της έχει πάρει μόνο το παραμύθι της Σταχτοπούτας, που είναι το αγαπημένο της.
Κεφάλαιο 2. Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η οικογένεια της Πεντάμορφης παίρνει την πληροφορία ότι ένα από τα πλοία τους που θεωρούσαν κατεστραμμένο, έφτασε σώο στον προορισμό του και πουλήθηκε το φορτίο του. Οι δύο μεγαλύτερες αδερφές, ενθουσιασμένες για την οικονομική τους ανάκαμψη, παραγγέλνουν στον πατέρα τους ακριβά ρούχα και κοσμήματα ενώ η Πεντάμορφη του εκφράζει την επιθυμία να της φέρει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο.
Μαγικά λόγια: «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ. 170).
ΠΟΥΛΑΚΙ: Η Πεντάμορφη θέλει ο μπαμπάς της να της φέρει ένα τριαντάφυλλο κι ένα μπουκάλι λευκό κρασί, για να πιουν με την κοτόσουπα που θα του φτιάξει τη μέρα που τον περιμένουν, γιατί αυτό είναι το αγαπημένο του φαγητό. Αλλά εκείνος δεν γύρισε τη μέρα που τον περίμεναν. Τα κορίτσια έμαθαν από το στρατηγό της αστυνομίας ότι είχε μπει φυλακή. Τον φυλάκισαν επειδή πέρασε με κόκκινο στο δρόμο, γιατί βιαζόταν να φάει τον κοτόσουπα. Η Πεντάμορφη φόρεσε την κουκούλα της επειδή έβρεχε και γύρισε όλες τις φυλακές μέχρι να τον βρει. Τον απελευθέρωσαν γιατί την λυπήθηκαν.
ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στην έρημο, γιατί το καράβι που ταξίδευε, χτύπησε στο βράχο και βούλιαξε. Στην έρημο μόνος και αβοήθητος περιμένει να περάσει άλλο πλοίο. Η Πεντάμορφη με τις αδερφές της πηγαίνουν με άλλο καράβι να τον βρουν. Κάνουν καταδύσεις με μάσκες, εντοπίζουν ένα κομμάτι από το ναυαγισμένο καράβι κι εκεί κοντά τον ψάχνουν. Όταν βρίσκουν τον πατέρα τους, αυτός δεν έχει καθόλου χρήματα, γιατί του έχουν πέσει στη θάλασσα. Τα κορίτσια τον ανεβάζουν στο καράβι και η Πεντάμορφη του φτιάχνει ψαρόσουπα, επειδή είναι άρρωστος και βήχει.
Κεφάλαιο 3. Το φως στο δάσος
Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο έμπορος παίρνει το δρόμο της επιστροφής χωρίς να μπορεί να ικανοποιήσει τις ακριβές επιθυμίες των μεγαλύτερων κοριτσιών του. Διασχίζοντας το δάσος μέσα στη νύχτα, διακρίνει ένα φως. ΄Οταν πλησιάζει, διαπιστώνει πως πρόκειται για ένα μεγαλόπρεπο πύργο, όπου θα καταφύγει για να προστατευτεί από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα.
Μαγικά λόγια: «Εκεί ’ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια
Και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» ( σ. 201).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Στο παλάτι βρίσκεται το τέρας. Είναι καλό, βοηθάει τους ανθρώπους. Όταν βρίσκονται στο δάσος, τους ανοίγει το κάστρο του για να μην φοβούνται. Εκείνοι νομίζουν πως είναι κακό, γιατί μένει μόνο του. Δεν έχει κανέναν να το φροντίζει. ΄Ολοι στην οικογένειά του έχουν πεθάνει. Τα πουλάκια μόνο κάθονται στο χερούλι της καρέκλας του, για να του κάνουν παρέα.
ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης φτάνει στο παλάτι και του μυρίζει κρέας ψητό. Ανεβαίνει στον επάνω όροφο, που η τηλεόραση δείχνει μια εικόνα με αίματα. Στο δωμάτιο βρίσκεται ένα τέρας που το έχει πάρει ο ύπνος. Ο μπαμπάς τρώει, παίρνει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από το βάζο και φεύγει. Το τέρας ξυπνάει πεινασμένο, βλέπει ότι λείπει το φαγητό και νευριάζει. Ακολουθεί τις πατημασιές του αλόγου και φτάνει στο σπίτι της Πεντάμορφης. Την βλέπει που γυρίζει από τα ψώνια και της προτείνει να πάνε μαζί στο κάστρο του. Εκείνη δέχεται αμέσως γιατί έχει δει το τριαντάφυλλο που έφερε ο πατέρας της και ξέρει ότι υπάρχουν στο παλάτι του πάρα πολλά υπέροχα τριαντάφυλλα.
ΚΟΚΚΙΝΟ: ΄Οταν ο μπαμπάς πήγε να χτυπήσει την πόρτα του πύργου, εκείνη άνοιξε μόνη της, γιατί ήταν πάρα πολύ παλιά, χωρίς σύρτη. Ανέβηκε τη σκάλα και είδε ένα τέρας να κοιμάται. Προχώρησε στις μύτες, για να μην το ξυπνήσει. Είχε τα χέρια του γύρω απ’ το κεφάλι. ΄Ηταν μεγάλα, με μακριά νύχια. Μόλις άρχισε να φωτίζει, ο μπαμπάς έκοψε ένα τριαντάφυλλο και ξεκίνησε για το σπίτι του. Στο δρόμο σκεφτόταν πως αν τον διώξουν οι κόρες του, θα ξαναγυρίσει, για να ζήσει σ’ αυτό το παλάτι και θα πάρει μαζί του την Πεντάμορφη να της δείξει τα υπέροχα τριαντάφυλλα που υπάρχουν εκεί.
Κεφάλαιο 4. Ο ιδιοκτήτης του πύργου
Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο πατέρας στο παλάτι φιλοξενείται άψογα. Βρίσκει φαγητό, θαλπωρή, καινούρια ρούχα, χωρίς ωστόσο να συναντήσει κανέναν. Το πρωί πριν φύγει για το σπίτι του, κόβει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από τον κήπο του πύργου για την Πεντάμορφη. Τότε παρουσιάζεται μπροστά του ένα τεράστιο και τρομακτικό στην όψη πλάσμα, εξοργισμένο απέναντί του και τον κατηγορεί για αγνωμοσύνη. Το τέρας απειλεί να τον σκοτώσει, εκτός εάν ο έμπορος αποφασίσει να του στείλει κάποια από τις κόρες του για να ζήσει μαζί του.
Μαγικά λόγια: «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι
Και το γεφύρι ράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163)
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Το τέρας κάλεσε στο παλάτι τις κακές αδερφές, για να δουν την Πεντάμορφη. Όμως μόλις τις γνώρισε, δεν την ήθελε πια αλλά ήθελε εκείνες, γιατί ξετρελαθήκανε με την ασχήμια του. ΄Εστειλε την Πεντάμορφη για πάντα πίσω στον πατέρα της. ΄Υστερα το μετάνιωσε, γιατί του έλειπε. Ζητούσε από τις κακές αδερφές να φύγουν για να ξαναγυρίσει η Πεντάμορφη αλλά αυτές δεν έφευγαν από κοντά του.
ΤΙΓΡΙΣ: Το τέρας κυνήγησε το μπαμπά της Πεντάμορφης που έκοψε το τριαντάφυλλο και τον πήρε πίσω στο κάστρο του. Το τριαντάφυλλο έπεσε από τον άνθρωπο και το βρήκε μια από τις κακές κόρες του. Το έκανε κομματάκια και άφησε μόνο το κοτσάνι, επειδή μύριζε πάρα πολύ άσχημα. Όλα τα τριαντάφυλλα που είχε το τέρας στον κήπο του, ήταν μαγικά. Μύριζαν ωραία στην Πεντάμορφη και στο μπαμπά της που ήταν καλοί και μύριζαν άσχημα στους κακούς. Το τέρας ζήτησε απ’ το μπαμπά μια από τις κόρες του κι εκείνος διάλεξε να του πάει την Πεντάμορφη, γιατί άκουγε πάντα τον πατέρα της και θα και αγαπούσε το τέρας, όπως αγαπούσε όλο τον κόσμο.
Κεφάλαιο 5. Μισ γενναία απόφαση
Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο έμπορος μετά τη συνάντησή του με το τέρας και την απαίτηση του τελευταίου να του παραδώσει κάποια από τις κόρες του, φτάνει σπίτι του σε απόγνωση. Οι αδερφές της Πεντάμορφης την κατηγορούν ότι αιτία γι’ αυτήν την τραγική εξέλιξη ήταν η παραγγελία της για το τριαντάφυλλο. Η Πεντάμορφη για να δώσει διέξοδο, παίρνει τη γενναία απόφαση να πάει η ίδια στον πύργο του τέρατος. Ο πατέρας της που την συνοδεύει, αναγκάζεται από το τέρας το επόμενο πρωί να την αποχαιρετήσει και να επιστρέψει στο σπίτι του.
Μ α γ ι κ ά λ ό γ ι α:
«…πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’ άστρι κάτου»
( σ. 210).
ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς έχει θυμώσει με την Πεντάμορφη, επειδή του είπε πως αγαπάει το τέρας. Το τέρας της είχε τηλεφωνήσει και η φωνή του της φάνηκε ωραία και λυπημένη κι έτσι τον αγάπησε. Ο μπαμπάς της είπε: «Να φύγεις απ’ αυτό το σπίτι». Όταν εκείνη έφτασε μπροστά στο κάστρο του τέρατος, η εξώπορτα άνοιξε μαγικά. Προχώρησε κι έφτασε στην άλλη πόρτα, που και αυτή άνοιξε μόνη της. Τα σκυλάκι του τέρατος πήγε και τον ξύπνησε. Εκείνος μόλις είδε την Πεντάμορφη, ένιωσε δυνατή αγάπη και καλοσύνη. Κι η Πεντάμορφη μπροστά του έδειχνε ακόμη πιο όμορφη.
ΠΟΥΛΑΚΙ: Το τέρας δεν είναι πολύ άσχημο. Είναι ψηλό, αδύνατο, με μεγάλο πρόσωπο αλλά καλοσυνάτο. Όποτε κοιτάζει την Πεντάμορφη, τα μάτια του είναι γεμάτα αγάπη. Όταν ο μπαμπάς της πήγε την Πεντάμορφη στο παλάτι του, το τέρας του είπε: «Θα την κρατήσω για λίγο, επειδή την αγαπάω και μετά θα την ξαναφέρω σε σένα. Μετά το φαγητό το τέρας με την Πεντάμορφη βγήκαν βόλτα στο δάσος, για να της δείξει τους φίλους του, τα πουλάκια. Το τέρας έφυγε για λίγο από κοντά της, για να της μαζέψει φρούτα και μέλι. Η Πεντάμορφη το περίμενε και το τέρας δεν γύριζε. Όπως το τέρας περπατούσε, έπεσε σε μια παγίδα που του είχε στήσει ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Μόλις βγήκε το φεγγάρι, ο μπαμπάς πήγε στο δάσος να πάρει την κόρη του. Αυτή όμως ήθελε να περιμένουν το τέρας, γιατί ανησυχούσε. ΄Ετσι ο μπαμπάς της είπε πού βρισκόταν το τέρας και η Πεντάμορφη του ζήτησε να πάνε να το βοηθήσουν. Όταν το ελευθέρωσαν, το τέρας πήρε την Πεντάμορφη και γύρισαν στο παλάτι. Ο μπαμπάς της πήγε στο σπίτι του και δεν έβλαψε ποτέ ξανά το τέρας, επειδή φοβήθηκε μήπως τον φάει, αφού αυτό είχε μάθει από την Πεντάμορφη ποιος του είχε στήσει την παγίδα.
Κεφάλαιο 6. Η ζωή κοντά στο Τέρας
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη ζώντας κοντά στο Τέρας, διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του. Εκείνο της προτείνει διακριτικά να παντρευτούν και μολονότι υποφέρει με την άρνησή της, σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να επιτύχει το σκοπό του. Η Πεντάμορφη αναγνωρίζει τις αρετές του Τέρατος και τις καλές προθέσεις του απέναντί της, του δηλώνει ωστόσο με ειλικρίνεια ότι δεν το αγαπά και δεν επιθυμεί να το παντρευτεί.
Μαγικά Λόγια: «Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και
Τα μαλλιά της μόσκο,
Σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη
Τα λουλούδια» ( σ. 149)
ΤΙΓΡΙΣ : Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο κάστρο του Τέρατος για να δει την κόρη του. Το τέρας μπήκε στο δωμάτιό του, για να τους αφήσει μόνους. Τότε ο μπαμπάς ρώτησε την Πεντάμορφη αν θέλει να ξαναγυρίσει στο σπίτι τους κι εκείνη του είπε όχι. Θα μείνει για πάντα με το Τέρας, επειδή της άρεσε πολύ το παλάτι του. Η Πεντάμορφη με το Τέρας δεν βγαίνουν έξω, για να μην το βλέπουν οι άνθρωποι και φοβούνται. Η Πεντάμορφη ανησυχεί μην του επιτεθούν πολλοί μαζί με μαχαίρια. Δεν θέλει το Τέρας της να πεθάνει, κι έτσι αποφεύγουν τους ανθρώπους.
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Η Πεντάμορφη με το Τέρας και το μπαμπά της τρώνε μαζί στο κάστρο. Από την πρώτη στιγμή που έφτασαν, η Πεντάμορφη σκέφτηκε να μείνει εκεί. Το Τέρας δεν της φάνηκε άσχημο. Φορούσε ωραία ρούχα και στο πρόσωπό του είχε βάλει κόκκινο χρώμα, που του πήγαινε. Αυτά τα έκανε, για να μην τρομάξει την Πεντάμορφη. Μετά από λίγο καιρό όμως έφυγε το μακιγιάζ του Τέρατος και δεν άρεσε πια στην Πεντάμορφη. Πήγε λοιπόν στον πατέρα της που κοιμόταν και του είπε πως ήθελε να φύγουν. Το Τέρας τους το επέτρεψε, τους ζήτησε όμως να ξανασυναντηθούν, για να μην πεθάνει από τον καημό του. ΄Ετσι ο μπαμπάς έστειλε τις άλλες κόρες του στο Τέρας. Εκείνες δέχτηκαν, επειδή το Τέρας είχε κότες που γεννούσαν μαγικά ραβδιά. Τα ήθελαν για να τους κάνουν όλους βάτραχους. Θα μεταμορφώνουν το Τέρας για να διασκεδάζουν. Η Πεντάμορφη με το μπαμπά της θα επιστρέψουν κάποτε στο παλάτι και θα μεταμορφώσουν και το Τέρας και τις κότες σε ανθρώπους. Το Τέρας θα μεταμορφώσει ύστερα σε κότες τις αδερφές της Πεντάμορφης, για να τις τιμωρήσει για την κακία τους.
Κεφάλαιο 7. Μια επιθυμία εκπληρώνεται
Π ε ρ ί λ η ψ η : Το Τέρας φροντίζει να εκπληρώσει την επιθυμία της Πεντάμορφης να βρεθεί κοντά στον άρρωστο πατέρα της, αν και γνωρίζει ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην την ξαναδεί ποτέ, γεγονός που θεωρεί ολέθριο για τη ζωή του. Ουσιαστικά δηλαδή θυσιάζεται, προκειμένου η Πεντάμορφη να νιώθει ευτυχισμένη.
Μαγικά Λόγια: «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,
Και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω»
( σ. 200).
ΚΟΚΚΙΝΟ: Η Πεντάμορφη πηγαίνει με την άμαξα να δει τον πατέρα της, που έχει απομείνει μόνος. Το Τέρας θα την συνοδέψει, για να την προστατέψει. Η Πεντάμορφη άρχισε να τρέχει γρήγορα την άμαξα, για να κρατήσει ισορροπία, επειδή είχε μόνο δύο ρόδες. Όμως το Τέρας ζαλίστηκε και έκανε εμετό. Συνάντησαν έναν τροχονόμο και τους είπε ότι δεν μπορούσαν να περάσουν χωρίς να πληρώσουν διόδια. Η Πεντάμορφη απάντησε: «Συγγνώμη αλλά είμαι πολύ φτωχή». Και τότε είπε το Τέρας «Θα πληρώσω εγώ τα χρήματα». Το εμπόδιο σηκώθηκε και πέρασαν. Στο σπίτι της η Πεντάμορφη φιλοξένησε το Τέρας στο δωμάτιο που έμεναν οι αδερφές της, που τώρα είχαν παντρευτεί. Μετά από λίγες μέρες το Τέρας θα φύγει για να ετοιμάσει το παλάτι. Η Πεντάμορφη θα επιστρέψει αργότερα με την άμαξά της, που θα οδηγεί ο πατέρας της αυτή τη φορά, γιατί θα ζήσει κι εκείνος κοντά τους.
Κεφάλαιο 8. Ένα καταχθόνιο σχέδιο
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη παγιδεύεται από τις αδερφές της που ισχυρίζονται ότι υποφέρουν με την ιδέα ότι θα την αποχωριστούν και πάλι, οπότε αποφασίζει να παρατείνει τη διαμονή της στο πατρικό της σπίτι. Η στάση των δύο αδερφών πηγάζει από τη ζήλια τους για την Πεντάμορφη. Συγκεκριμένα, θεωρούν ότι αν την παρασύρουν να αθετήσει την υπόσχεσή της στο Τέρας ότι θα επιστρέψει σύντομα κοντά του, εκείνο θα εξοργιστεί μαζί της και θα την σκοτώσει.
Μαγικά Λόγια: «Από τα ξένα όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
Με τη δροσιά της ΄Ανοιξης, την πάχνη του Χειμώνα»
( σ. 199).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο παλάτι του Τέρατος να το ειδοποιήσει ότι η κόρη του δεν θα γυρίσει εκεί. Θα περιμένει τις αδερφές της. Το Τέρας της έστειλε ένα δωράκι. Μια μέρα που η Πεντάμορφη είχε πάει να ψωνίσει μπανάνες, πέρασε από το παλάτι για να αφήσει μερικές για το Τέρας. Το βρήκε στο κρεβάτι του άρρωστο. Είχε πιει δηλητηριασμένο γάλα για να πεθάνει, επειδή δεν ερχόταν η Πεντάμορφη. Εκείνη ειδοποίησε το γιατρό και το Τέρας έγινε καλά. ΄Επειτα το Τέρας ειδοποίησε το μπαμπά της Πεντάμορφης αν θέλει να πάει να ζήσει μαζί τους, γιατί η κόρη του δεν μπορούσε να περπατήσει. Την πονούσαν τα πόδια της από τη μέρα που έτρεχε για να φέρει το γιατρό στο Τέρας.
ΤΙΓΡΙΣ: Το Τέρας πήγε να πάρει την Πεντάμορφη από το σπίτι της. Είπε στο μπαμπά της ότι την είχε αγαπήσει κι εκείνος του έδωσε την άδεια να την παντρευτεί. Οι αδερφές της εκνευρίστηκαν πολύ και σκέφτηκαν να δηλητηριάσουν αμέσως την Πεντάμορφη. Της έφτιαξαν κοτόπουλο κι έριξαν μέσα σκόνη δηλητήριο. Εκείνη στην αρχή δεν το έτρωγε, είπε «μυρίζει σαν φάρμακο». Οι αδερφές της είπαν ότι δεν έχει τίποτα κακό κι έτσι η Πεντάμορφη το δοκίμασε και αμέσως πέθανε. Όταν την είδαν ο μπαμπάς της με το Τέρας, της έριξαν μαγικό νερό από τη λίμνη κι η κοπέλα ζωντάνεψε. Την αγκάλιασαν και τιμώρησαν τις κακές αδερφές.
ΠΟΥΛΑΚΙ: Η Πεντάμορφη δεν άκουσε τις αδερφές της που ήθελαν να την κρατήσουν στο σπίτι και επέστρεψε στο Τέρας. Εκείνο είχε λουστεί, γιατί την περίμενε, κι έψαχνε την κολόνια του. Η Πεντάμορφη τριγύριζε παντού και το φώναζε. ΄Ομως το Τέρας χωρίς κολόνια δεν έβγαινε από την τουαλέτα, για να μην μυρίζει άσχημα. Αφού την βρήκε κι έριξε και στα μαλλιά του, βγήκε να την υποδεχτεί.
Κεφάλαιο 9. Η ώρα της επιστροφής
Π ε ρ ί λ η ψ η : Μόλις η Πεντάμορφη παραβαίνει την υπόσχεσή της στο Τέρας να επιστρέψει κοντά του την καθορισμένη μέρα, το ονειρεύεται να βρίσκεται πεσμένο στο έδαφος με τα μάτια του κλειστά. Η ηρωίδα ξυπνά πολύ αναστατωμένη και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά του, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του. Αισθάνεται τρομερές τύψεις, καθώς θεωρεί ότι το ενδεχόμενο να κινδυνεύει το Τέρας είναι συνέπεια της δικής της στάσης. Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το Τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το Τέρας δεν είναι απλή συμπόνια αλλά είναι αγάπη.
Μαγικά λόγια: «Είδα τον ουρανό θολό και τ’ άστρα ματωμένα» (σ. 128).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Η Πεντάμορφη έφτασε στο παλάτι και βρήκε το Τέρας άρρωστο. Είχαν ρίξει δηλητήριο οι αδερφές της στη σκόνη σοκολάτα που του έστειλαν. Όταν το Τέρας έγινε καλά, αρρώστησε ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Το Τέρας κουβάλησε με την άμαξά του το πιάνο στο σπίτι της, για να παίζει εκείνη και να τραγουδάει στον άρρωστο. Ο μπαμπάς έλεγε συνέχεια στην κόρη του: «Πεντάμορφη αυτός είναι καλός άντρας για σένα». Έτσι εκείνη αποφάσισε να το παντρευτεί.
ΚΟΚΚΙΝΟ: Η Πεντάμορφη όταν ονειρεύτηκε ότι το τέρας αρρώστησε, δεν επέστρεψε κοντά του, γιατί δεν το αγαπούσε. Στο παλάτι πήγε μόνο τότε που το τέρας πέθανε, για να ζήσει μόνη της εκεί για πάντα. Δεν θέλει ούτε τον μπαμπά της ούτε κανέναν άλλο. Την υπνώτισαν οι μάγισσες που είχαν μαγέψει και το τέρας και έτσι έχει γίνει κακιά.
Κεφάλαιο 10. Αγάπη
Π ε ρ ί λ η ψ η : Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το τέρας, δεν είναι συμπόνια αλλά αγάπη.
Μαγικά λόγια: “... χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς ύπνο στο μάτι” (σ. 76).
ΤΙΓΡΙΣ : Η Πεντάμορφη έχει γυρίσει στο παλάτι. Νύχτωσε και ακόμη δεν έχει συναντηθεί με το Τέρας. Ψάχνει παντού. Το βρίσκει στον κήπο, ξαπλωμένο δίπλα στο ποτάμι. Είχε φορέσει μια όμορφη μάσκα και τα καλά του ρούχα για την Πεντάμορφη. Την περίμενε στον κήπο αλλά ζαλίστηκε κι έπεσε στο χορτάρι. Εκεί το βρήκε η Πεντάμορφη και του έφερε νερό απ’ το ποτάμι, για να συνέλθει. Εκείνο της έκανε πρόταση γάμου και της χάρισε ένα δαχτυλίδι με χρυσόσκονη. Η Πεντάμορφη δέχτηκε αλλά στο γάμο άλλαξε γνώμη, γιατί το Τέρας έβγαλε τη μάσκα που είχε φορέσει, για να φαίνεται όμορφο. Έτσι η Πεντάμορφη δεν το παντρεύτηκε και το Τέρας πέθανε απ’ τον καημό του.
ΛΟΥΛΟΥΔΙ : Το Τέρας έμοιαζε τώρα πιο όμορφο, επειδή ήταν χαρούμενο που η Πεντάμορφη είχε δεχτεί να το παντρευτεί. Όταν όμως έφτασε η ώρα του γάμου, τα λουλούδια που πήρε η Πεντάμορφη για το Τέρας ήταν ψεύτικα ενώ αυτά που της πρόσφερε το Τέρας ήταν αληθινά. Η Πεντάμορφη είχε μετανιώσει για την απόφασή της να παντρευτεί το Τέρας, γιατί έπαιρνε την οδοντόβουρτσά της.
ΠΟΥΛΑΚΙ : Η Πεντάμορφη είναι πεσμένη πάνω στο Τέρας και προσπαθεί να το ξυπνήσει. Ξυπνάει όταν εκείνη του λέει: «Σας δίνω το χέρι μου». Όμως το Τέρας φοβάται μην γίνει ρεζίλι στο γάμο για την εμφάνισή του και σκέφτεται να παντρευτούν νύχτα, να έχουν μόνο μικρά φωτάκια και να είναι μόνοι τους. Η Πεντάμορφη καλεί τη νουνά της που είναι νεράιδα, για να κάνει πυροτεχνήματα.
Κεφάλαιο 11. Η μεταμόρφωση
Π ε ρ ί λ η ψ η : Τη στιγμή που η Πεντάμορφη φανερώνει τα αισθήματά της για το Τέρας, ο ουρανός φωτίζεται και το Τέρας τής φαίνεται πανέμορφο. Η μεταμόρφωσή του σε νεαρό πρίγκιπα, όπως ο ίδιος της εξηγεί, οφείλεται στην αγάπη της, που έλυσε τα μάγια εξαιτίας των οποίων είχε έως τότε αυτήν την τρομακτική όψη.
Μαγικά λόγια: ΄Ελαμψ΄ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια (σ. 145).
ΛΟΥΛΟΥΔΙ : Η Πεντάμορφη δεν πήγαινε ποτέ μόνη της στο σπίτι του μπαμπά της, επειδή το Τέρας φοβόταν να μην την φάει ο λύκος. Η μοναδική φορά που έφυγε μόνη της, ήταν όταν είδε το Τέρας πεθαμένο και φοβήθηκε. Το Τέρας πέθανε όταν ήπιε το φίλτρο που του έδωσε μια μάγισσα. Της το είχε ζητήσει, για να γίνει όμορφο και να αρέσει στην Πεντάμορφη. Όμως μόλις το ήπιε, πέθανε. Η Πεντάμορφη γύρισε με το μπαμπά της στο παλάτι αλλά εκεί που πριν ήταν το Τέρας πεθαμένο, τώρα είδαν ένα όμορφο παιδί. Τού είπαν «Ποιος είσαι εσύ;» κι αυτός τους είπε πως είναι το Τέρας. Έτσι αποφάσισαν να παντρευτούν.
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ : Η Πεντάμορφη βλέπει μπροστά της τον πρίγκιπα. Είναι το Τέρας, που τον έχει μεταμορφώσει σε πρίγκιπα το ουράνιο τόξο, που ήταν ο καλύτερος φίλος του. Τον μεταμόρφωσε γιατί το Τέρας είχε γεράσει πολύ και κινδύνευε πια να πεθάνει. Την ώρα του γάμου του πρίγκιπα με την Πεντάμορφη έγινε σεισμός και η Πεντάμορφη έσπασε το χέρι της. Το σεισμό τον είχαν προκαλέσει οι αδερφές της νύφης, για να χαλάσουν το γάμο.
Κεφάλαιο 12. Δικαιοσύνη
Π ε ρ ί λ η ψ η : Στη λαμπρή γαμήλια τελετή που ακολουθεί, η νεράιδα που προστατεύει την Πεντάμορφη, απονέμει δικαιοσύνη, μετατρέποντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές της.
Μαγικά λόγια: «Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω» (σ. 208).
ΠΟΥΛΑΚΙ : Η νεράιδα έχει πετρώσει τις αδερφές της Πεντάμορφης κι εκείνη ανεβαίνει κάθε μέρα σε μια σκάλα και τους δίνει νερό. Μια φορά τους έδωσε ένα φίλτρο που είχε φτιάξει η νεράιδα κι εκείνες έγιναν αμέσως καλές και γύρισαν στους άντρες τους.
Συμπεράσματα για τις μορφές, τις δράσεις και τα συναισθήματα των ηρώων του παραμυθιού στα κείμενα των νηπίων: Στο σημείο αυτό θα συνοψίσουμε τις εκδοχές των νηπίων για τη μορφή, τη δράση και τα συναισθήματα των ηρώων του έργου, όπως αυτές αποτυπώνονται στο σύνολο των κειμένων τους. Διαπιστώνουμε ότι δίνεται έμφαση στη δράση των ηρώων, από την οποία κυρίως προκύπτουν τα συναισθήματά τους. Παρατηρείται δε μεγάλη σχέση ανάμεσα στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων, την εμφάνισή τους και τον ψυχικό τους κόσμο, όπως ακριβώς συμβαίνει στα παραμύθια, όπου κυριαρχεί η ταύτιση του καλού με το όμορφο και του κακού με τα άσχημο. Ωστόσο τα στοιχεία των συγκεκριμένων λογοτεχνικών προσώπων που αποδίδονται από τα διάφορα νήπια, αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ τους. Το Τέρας για παράδειγμα, σε κάποιες αφηγήσεις κατασπαράζει τον πατέρα της Πεντάμορφης ενώ σε άλλες τον φοβάται και μόνο γι’ αυτόν το λόγο συμπεριφέρεται καλά στην κόρη του. Επίσης κάποτε επιδιώκει να σκοτώσει την Πεντάμορφη και άλλοτε επιθυμεί να την υπηρετεί χωρίς να προσδοκά τίποτα περισσότερο από αυτήν. Όταν πάλι το Τέρας με την Πεντάμορφη γίνονται ζευγάρι, έχει προηγηθεί σύγκλιση των χαρακτηριστικών τους. Είτε δηλαδή το Τέρας παύει να είναι άσχημο, φροντίζοντας τα μαλλιά, το μακιγιάζ και τα ρούχα του είτε η Πεντάμορφη έχει γίνει κακιά και άσχημη είτε και οι δυο τους είναι κανονικοί άνθρωποι, που μεταμφιέζονται, φορώντας μάσκες τεράτων, για να τρομάζουν τον κόσμο. Επιπλέον τα χαρακτηριστικά των ηρώων στις αφηγήσεις των νηπίων δεν παραμένουν σταθερά. Συνήθως μεταβάλλονται με την επίδραση του μαγικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, άλλοτε η Πεντάμορφη μετατρέπεται ξαφνικά σε κακό πλάσμα και άλλοτε οι αδερφές της γίνονται καλές, επειδή μαγεύονται από κάποια μάγισσα ή επειδή πίνουν κάποιο φίλτρο. Κάποτε πάλι η ζήλια που οι αδερφές νιώθουν απέναντι στην Πεντάμορφη, τροφοδοτείται από τη διαφορετικότητα της, που όταν αίρεται, η ζήλια εξαφανίζεται. Στην αντίληψη των νηπίων στο βαθμό που η Πεντάμορφη εμφανίζεται αδύναμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της όταν απειλείται από τις αδερφές της, συχνά το Τέρας και ο πατέρας της αναλαμβάνουν ρόλο τιμωρού απέναντί τους, συμμαχώντας μάλιστα κάποτε μεταξύ τους οι δυο τους.
Χαρακτηριστικό των αφηγήσεων των νηπίων συνιστά ότι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που εκδηλώνουν οι ήρωες, είτε είναι θετικά είτε αρνητικά, οδηγούν τις εξελίξεις σε αίσιο τέλος. Για παράδειγμα, η ζήλια των αδερφών της Πεντάμορφης, τής δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθεί την αγάπη του Τέρατος, που προσπαθεί να την προστατεύσει από εκείνες. Επίσης, όταν το Τέρας είναι ανεπιθύμητο στην Πεντάμορφη, η προσπάθεια των αδερφών της να το κατακτήσουν, την απαλλάσσει από την ενοχλητική πολιορκία του.
Σε αρκετών νηπίων τα κείμενα οι διαφορές στους χαρακτήρες των προσώπων αμβλύνονται, οι ήρωες δεν εμφανίζονται εξιδανικευμένοι, απόλυτα καλοί ή κακοί, αλλά περισσότερο πραγματικοί. Για παράδειγμα, αν και η Πεντάμορφη γνωρίζει την ευεργετική επίδραση που θα έχει το φιλί της στο Τέρας, τη δύναμή του να το μεταμορφώσει, αρνείται να το φιλήσει, για να το τιμωρήσει, επειδή εκείνο δεν της επιτρέπει να επισκεφτεί τον πατέρα της. ΄Η αποφασίζει να παντρευτεί μαζί του, μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσει τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η οικογένειά της.
Ελένη Α. Ηλία
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2
Βλ. επίσης τα σχετικά άρθρα μου για τις ατομικές αφηγήσεις στο περιοδικό Ο Δημοφών, http://www.dimofon.gr/magazine/archive.aspx
τχ. 43, 44, 45 του 2009 και 46, 47, 48, 49 του 2010.