Κίνητρα και Απόπειρες Γραφής στο Νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας
Ελένη Α. Ηλία
5ο Διεθνές Συνέδριο Γραμματισμού
ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΙΩΝΑ. Η πρόκληση για την εκπαίδευση.
13/14 Νοεμβρίου 2009, Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών
Πρακτικά συνεδρίου (επιμ. Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη)
ISBN: 978-960-86845-1-5
Π ε ρ ί λ η ψ η
Στο Νηπιαγωγείο επιχειρήσαμε να εμπλέξουμε τη γραφή στα εμψυχωτικά προγράμματα που χρησιμοποιούμε κατά τη λογοτεχνική διδασκαλία, προκειμένου να παρακινούμε το σύνολο των μαθητών να εκφράζουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους. Η υπόθεσή μας ήταν ότι ο παιγνιώδης χαρακτήρας των προγραμμάτων συνιστά ισχυρότατο κίνητρο για την ενασχόληση των νηπίων με τη γραφή, με αποτέλεσμα την καλύτερη δυνατή εξέλιξή τους.
Το λογοτεχνικό έργο που στη διδασκαλία του εντάξαμε δραστηριότητες γραφής ήταν «Η Πεντάμορφη και το Τέρας». Για τις ανάγκες της διδασκαλίας χωρίστηκε σε δώδεκα κεφάλαια. Μετά την ανάγνωσή τους τα νήπια αναζητούσαν σε φακέλους με το όνομά τους τα «μαγικά λόγια», στίχους δημοτικών τραγουδιών που θα τους επέτρεπαν να αναφερθούν στην εξέλιξη της ιστορίας, σύμφωνα με τις προσωπικές εμπειρίες, προσδοκίες, επιθυμίες κι ευαισθησίες. Αρχικά ως προϋπόθεση τέθηκε η εκφορά του στίχου και έπειτα η γραφή του. Επίσης, αναρτούσαμε τον τίτλο του κεφαλαίου όπου αναφερόμαστε, με την τοποθέτηση από τα νήπια στη σωστή σειρά των λέξεων που τον αποτελούν, και αργότερα των γραμμάτων κάθε λέξης, που είχαν γράψει σε καρτέλες τα ίδια.
Όλα τα νήπια, ανεξάρτητα με την άνεσή τους στη γραφή, συμμετείχαν με ενθουσιασμό στις συγκεκριμένες απόπειρες, οπότε σταδιακά εκδήλωσαν προθυμία για τη γραφή γενικότερα και βελτίωσαν τη γραφική τους ικανότητα.
Ε ι σ α γ ω γ ή
Στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου η προτεινόμενη προσέγγιση του γραπτού λόγου από τα νήπια συνίσταται στην ανάπτυξη λειτουργικών εμπειριών εγγραμματισμού. Παρέχοντας δηλαδή στη σχολική τάξη συχνές ευκαιρίες γραφής για κάποιον σαφή επικοινωνιακό στόχο, οι μικροί μαθητές σκέφτονται, χρησιμοποιούν τη φαντασία τους και αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, που συμβάλλουν στην εξοικείωση και τη σταδιακή κατάκτηση του γραπτού λόγου. Συνεπώς η αποτελεσματικότητα της συμβολής του νηπιαγωγείου στο συγκεκριμένο πεδίο συνδέεται αποκλειστικά με την απόκτηση κινήτρων που θα οδηγήσουν τα νήπια στην επιθυμία για αλλεπάλληλες απόπειρες γραφής.
Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία του παραμυθιού «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» της Ζαν Μαρί Λεπρένς Ντε Μπομόν, που παρουσιάζουμε στη συνέχεια, βασική επιδίωξή μας στάθηκε η δημιουργία ενός εξαιρετικά ισχυρού κινήτρου, προκειμένου να ενδιαφερθεί για τη γραφή και να ασχοληθεί με αυτήν το σύνολο των μαθητών. Θεωρήσαμε ότι θα το εξασφαλίζαμε εάν αξιοποιούσαμε αφενός την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του γραπτού λόγου ως μέσου προσωπικής έκφρασης και συναισθηματικής αποφόρτισης (Παπούλια-Τζελέπη Π., 2006, σ.14). και αφετέρου την έμφυτη παιγνιώδη διάθεση που χαρακτηρίζει την παιδική ηλικία.
Το παραμύθι, που στην πιστή απόδοση από το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο την οποία χρησιμοποιούμε έχει σχετικά μεγάλη έκταση, χωρίστηκε για τις ανάγκες της διδασκαλίας σε δώδεκα κεφάλαια. Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης καθενός από τα κεφάλαια, τα νήπια εξέφραζαν σε σταθερές πενταμελείς υποομάδες[1] τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους αναφορικά με την εξέλιξη της πλοκής, όπως αυτές διαμορφώνονταν από τα συνεχώς διαφοροποιούμενα αφηγηματικά δεδομένα[2].
Μεθόδευση
Η δυνατότητα να αναφερθούν στις αφηγηματικές εξελίξεις δινόταν σε όλες τις υποομάδες, με την προϋπόθεση ότι είχαν αποστηθίσει τα «μαγικά λόγια» και κατόρθωναν να τα εκφέρουν σωστά τρεις φορές για τα δύο-τρία πρώτα κεφάλαια ενώ για τα υπόλοιπα κεφάλαια, εκτός από το να τα εκφέρουν, όφειλαν να δοκιμάσουν και να τα γράψουν. Καταφύγαμε σε αυτήν την προσχεδιασμένη δραστηριότητα, αν και έχει επισημανθεί η σημασία που έχει για τις επιδόσεις των παιδιών στη γραφή η πρωτοβουλία τους στις σχετικές δραστηριότητες (Dodge, D.T. και Colker, L. J., 1998, σ. 48), επιδιώκοντας έτσι να δώσουμε ένα ισχυρότατο κίνητρο γραφής και σε εκείνα τα παιδιά που δεν έπαιρναν τα ίδια σε καμία περίπτωση την πρωτοβουλία να γράψουν κάτι μόνα τους ή με τη βοήθεια του δασκάλου για οποιοδήποτε λόγο. Θεωρήσαμε ότι αν ξεπεράσουν τις αναστολές τους και εξοικειωθούν με τη διαδικασία της γραφής, στη συνέχεια θα αναπτύξουν και αυτά σχετικές πρωτοβουλίες.
Τα μαγικά λόγια ήταν στίχοι δημοτικών τραγουδιών, που εντάξαμε στη δραστηριότητα, ώστε να αξιοποιηθεί η δυνατότητα που, σύμφωνα με σχετικές έρευνες (Brandley και Bryant, 1985 – Bryant κ. ά., 1989), προσφέρει στα νήπια ο έμμετρος λόγος να συνειδητοποιήσουν το φωνημικό χαρακτήρα της γλώσσας, να αποκτήσουν φωνολογική επίγνωση, να αντιληφθούν ότι η φράση αποτελείται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές, οι συλλαβές από γράμματα. Επιπλέον, η επιλογή των δημοτικών στίχων έγινε για την αδιαμφισβήτητη παγκοσμίως αισθητική τους αξία (Πολίτη, Λ., 1985, σ. 102 – VittiM., 1987, σσ. 169, 172 – Μαλεβίτση, Χ., σσ. 12-14), καθώς συνδυάζουν ευαισθησία, και αυθεντικότητα και επειδή εμφανίζουν μεταξύ τους μετρική ομοιομορφία. Τα μαγικά λόγια ήταν μεν κοινά ως προς το ιαμβικό μέτρο είχαν δε πάντα νοηματική σχέση με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου, οπότε τα νήπια άνετα μπορούσαν να τα αφομοιώνουν. Για παράδειγμα, στο 1ο κεφάλαιο που αναφερόταν στη ζωή της Πεντάμορφης στην εξοχή, χρησιμοποιήθηκε ο στίχος: «Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» ενώ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ο στίχος: «Ούλον τον κάμπο αγνάντευε, τα πράσινα λιβάδια»[3].
Όταν ολοκληρώναμε την ανάγνωση του κεφαλαίου, μοιράζονταν στα νήπια οι ατομικοί τους φάκελοι αλληλογραφίας σε μέγεθος Α4. Αρχικά κάθε νήπιο έπαιρνε από τον εκπαιδευτικό το φάκελο πάνω στον οποίο αναγνώριζε το όνομά του και αργότερα κάποιο από τα νήπια που εκτελούσε χρέη ταχυδρόμου, μοίραζε στους συμμαθητές του τους φακέλους τους, διαδικασία που προϋπέθετε να αναγνωρίζει όλα τα ονόματα της τάξης. ΄Ετσι η ενασχόληση των μαθητών με τα ονόματά τους είχε νόημα και σαφή επικοινωνιακό στόχο (Οδηγός Νηπιαγωγού, 2006, σ.127). Σε έναν μόνον φάκελο βρίσκονταν τα μαγικά λόγια ενώ στους υπόλοιπους είχαμε τοποθετήσει κενά χρωματιστά χαρτιά. Μέσα από τη διαδικασία αυτή κορυφωνόταν η προσμονή και το ενδιαφέρον των παιδιών, που αυθόρμητα επευφημούσαν το συμμαθητή στον οποίο είχαν σταλεί τα μαγικά λόγια, που θα έδιναν σε όλους τους την ευκαιρία να αναφερθούν στο παραμύθι και στους αγαπημένους τους ήρωες. Ακολουθούσε η ανάγνωση από το δάσκαλο και η ομαδική επανάληψη του δημοτικού στίχου, ώστε όλοι να τον αποστηθίσουν. Όταν λοιπόν οι υποομάδες καλούνταν ταυτόχρονα να αποπειραθούν να γράψουν τα μαγικά λόγια, τα ήξεραν προφορικά άψογα, γεγονός που συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της σχέσης του προφορικού με το γραπτό λόγο, η οποία σύμφωνα με σχετικές έρευνες δεν είναι άμεσα αντιληπτή από το παιδί της συγκεκριμένης ηλικίας[4]. ΄Ετσι, δοκιμάζοντας να κρατήσουν το μολύβι και να σχεδιάσουν τα γράμματα, εξοικειώνονταν και αποκόμιζαν θετικές εμπειρίες από τις δραστηριότητες λεπτής κινητικότητας (Οδηγός Νηπιαγωγού, σ. 117), στις οποίες θα κληθούν συστηματικά να συμμετέχουν στο μέλλον, κατά τη φοίτησή τους στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου.
Τα νήπια όλων των υποομάδων ζητούσαν να έχουν μπροστά τους τα μαγικά λόγια, για να τα αντιγράψουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις ικανοποιούσαμε την επιθυμία τους, χρησιμοποιώντας φωτοτυπίες. Κάποτε όμως τους αναφέραμε ότι η δοκιμασία απαιτούσε να τα γράψουν χωρίς να τα βλέπουν. Ακόμη και τότε, αν και είχαν στο σύνολό τους την αντίληψη ότι ο συγκεκριμένος στίχος που ήξεραν και ήθελαν να αποδώσουν γραπτά έπρεπε να είναι αναγνώσιμος, τολμούσαν να τον γράψουν, αντιστοιχίζοντας με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιτυχία τα φωνήματα με τα γράμματα στους διάφορους πίνακες αναφοράς, έχοντας τη διαβεβαίωση ότι αρκεί η προσπάθεια γραφής, για να αφηγηθούν στη συνέχεια με το δικό τους τρόπο την εξέλιξη του παραμυθιού.
Για τη γραφή επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος χοντρούς χρωματιστούς μαρκαδόρους και λευκό, χωρίς γραμμώσεις χαρτί. Επρόκειτο για τα υλικά με τα οποία οι μαθητές ήταν περισσότερο εξοικειωμένοι από τη ζωγραφική. Θέλαμε να θεωρήσουν τη γραφή πολύ σχετική με τη ζωγραφική, που συνιστά τον κυριότερο τρόπο έκφρασης σε αυτήν την ηλικία. Επιπλέον, η χρήση του μαρκαδόρου δεν επιτρέπει το σβήσιμο με τη γομολάστιχα, οπότε εντάσσει τα νήπια σε μια διαφορετική λογική. Όταν τα ίδια διαπίστωναν ότι είχαν κάνει λάθος, αρχικά ρωτούσαν με ποιο τρόπο να το διορθώσουν. Στη συνέχεια είχαν πειστεί ότι είναι σημαντικό να φαίνεται η προηγούμενη, «ανεπιτυχής» προσπάθειά τους, επειδή αυτή τα βοήθησε να προχωρήσουν στην επόμενη, που την θεωρούσαν ικανοποιητικότερη. ΄Ετσι, χωρίς αναστολές σχημάτιζαν ξανά από πάνω το ίδιο γράμμα ή μουτζούρωναν την προηγούμενη γραφή του ή κάλυπταν τη μουτζούρα με κάποιο σχέδιο.
Τα μαγικά λόγια ήταν γραμμένα με κεφαλαία στοιχεία, ώστε αυτά να χρησιμοποιήσουν τα νήπια στη γραφή τους. Σε αυτήν την επιλογή οδηγηθήκαμε ακριβώς επειδή τα πεζά γράμματα δημιουργήθηκαν αργότερα από τα κεφαλαία, μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσουν την ανάγκη να γράφουμε ταχύτερα. Συνεπώς θεωρήσαμε ότι στην περίπτωση των νηπίων θα ήταν σκόπιμο να προηγηθεί η εξοικείωση με τα κεφαλαία, τα οποία άλλωστε είναι περισσότερο ευκρινή κυρίως όταν είναι χειρόγραφα. Πάντα δε επρόκειτο για σύντομα κείμενα, μεμονωμένους στίχους, που είχαν εξαιρετική βαρύτητα στην εξέλιξη της διαδικασίας και γράφονταν σε μεγάλο μέγεθος λόγω της χρήσης του χοντρού μαρκαδόρου.
Καθώς τα κείμενα γράφονταν από ολόκληρη την υποομάδα, η μέθοδος στην οποία καταλήξαμε ύστερα από διάφορες προτάσεις των νηπίων, ήταν να γράφει από δυο – τρεις λέξεις το κάθε παιδί και να παραδίδει τη σελίδα στο επόμενο για να συνεχίσει και, αν χρειαζόταν, ακολουθούσε δεύτερος γύρος. Μερικοί μαθητές υποδείκνυαν στο συμμαθητή τους που ακολουθούσε, από ποια λέξη θα συνεχίσει. ΄Αλλοι απλώς παρακολουθούσαν τον προηγούμενο και προσπαθούσαν μόνοι τους να αντιληφθούν από ποιο σημείο θα ξεκινούσαν και κάποιοι, πριν ξεκινήσουν, ρωτούσαν οι ίδιοι τους προηγούμενους. Η συμβολή των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μελών των υποομάδων στην εξέλιξη της γραφής, που έχει επισημανθεί σε αρκετές έρευνες (Deford, 1991 – Short, 1991 – Meek, 1998 κ. ά. ), ήταν προφανής, καθώς αρκετά παιδιά συνήθιζαν να παρατηρούν όσα έγραφαν οι συμμαθητές τους και να τα σχολιάζουν. Αρκετές φορές οι υποδείξεις τους γίνονταν άμεσα αποδεκτές ενώ άλλοτε ακολουθούσε συζήτηση κατά την οποία μάλιστα ζητούσαν και την άποψη του εκπαιδευτικού, προκειμένου να αποφασίσουν αν θα τροποποιήσουν κάτι ή όχι. Σε κάθε περίπτωση αυτό που συστήναμε ήταν η τελική απόφαση να προέρχεται από το παιδί που είχε γράψει το αντίστοιχο απόσπασμα του στίχου. Οι υποομάδες παρέδιδαν τις γραφές τους στον εκπαιδευτικό αφού πρώτα η καθεμιά σημείωνε στο χαρτί το όνομά της[5] .
Οι τίτλοι των κεφαλαίων αναφέρονταν πριν από την ανάγνωσή τους και λειτουργούσαν καθοδηγητικά για τα νήπια, καθώς συνόψιζαν τα στοιχεία εκείνα στα οποία αναμενόταν να επικεντρώσουν τις αφηγήσεις τους. ΄Ετσι, αφού είχαν παραδοθεί οι στίχοι γραμμένοι από όλες τις υποομάδες, η ομάδα εκείνη που στο φάκελο μέλους της είχαν βρεθεί τα μαγικά λόγια και επρόκειτο να της δοθεί πρώτης ο λόγος, πριν περάσει στην εκφορά τους για να ακολουθήσει η αφήγησή της, σχημάτιζε τον τίτλο του σχετικού κεφαλαίου. Τον πρώτο καιρό αυτό γινόταν με την τοποθέτηση των λέξεων που ήταν γραμμένες σε καρτέλες, στη σωστή σειρά. Αργότερα τα νήπια αναλάμβαναν να γράψουν από ένα γράμμα του τίτλου το καθένα σε ξεχωριστές καρτέλες μεγέθους Α4 και να το διακοσμήσουν όπως επιθυμούσαν ή να το πλάσουν με πλαστελίνη. Οπότε η υποομάδα που ξεκινούσε την αφήγηση για το συγκεκριμένο κεφάλαιο, κρεμούσε τις καρτέλες με τα μεμονωμένα γράμματα τη μία δίπλα στην άλλη ή τοποθετούσε τα γράμματα από πλαστελίνη στη σωστή σειρά πάνω στα τραπεζάκια, για να προκύψει ο τίτλος. Πρώτα τα μέλη της ίδιας της υποομάδας παρατηρούσαν το αποτέλεσμα και έκαναν διάφορες διορθώσεις και στη συνέχεια η φράση ελεγχόταν από τους συμμαθητές στο σύνολό τους. Αν και ο εκπαιδευτικός θα δεχόταν οποιαδήποτε γραφή δινόταν από τα νήπια ως η τελική, είναι αξιοσημείωτο ότι πάντα ο τίτλος βρισκόταν με την ολοκλήρωση της διαδικασίας γραμμένος σωστά.
Στα προηγούμενα στάδια που επαναλαμβάνονταν σταθερά σε κάθε κεφάλαιο, τα νήπια έγραφαν με τους παραπάνω αναφερόμενους τρόπους, συλλογικά, στίχους και τίτλους, σύντομες, συγκεκριμένες φράσεις, έμμετρες ή όχι, τις οποίες ήδη είχαν όλα αφομοιώσει, επειδή ήταν μέρος και κανόνας του παιχνιδιού[6]. Αυτό θα τους έδινε την ευκαιρία να περάσουν στο επόμενο στάδιο, να επικοινωνήσουν με τους συμμαθητές τους, να συνεχίσουν το αγαπημένο τους παραμύθι σύμφωνα με τις προσωπικές τους ευαισθησίες και επιθυμίες, να του προσθέσουν επεισόδια και σκηνές, σύμφωνα με τις ατομικές τους εμπειρίες, να κάνουν τροποποιήσεις και ανατροπές με τη φαντασία τους (Ματσγγούρας, 2001, σσ. 215, 220, 221, 222). Στη συνέχεια να παρουσιάσουν τις ιστορίες τους σε ευρύτερο κοινό με τη μορφή σχολικών παραστάσεων, οι οποίες θα κυκλοφορούσαν και σε έντυπες εκδόσεις, όπως αυτές που υπήρχαν ήδη στη βιβλιοθήκη της τάξης από άλλους μαθητές προηγούμενων ετών[7] και να νιώσουν την απόλαυση και την ικανοποίηση της δημιουργίας.
Σε αυτό λοιπόν το στάδιο όπου τα ίδια τα νήπια διαμορφώνουν το κείμενο, και το οποίο κρίνεται από τους ειδικούς το πλέον σημαντικό, εφόσον εδώ πραγματοποιείται η μύηση στο γραπτό λόγο, εκείνος που αναλάμβανε το ρόλο του γραφέα, ήταν ο εκπαιδευτικός (Deford, 1991 – Short, 1991 – Anderson κ. ά., 1994 –Meek, 1998). Η ανάληψη του ρόλου του γραφέα από τον εκπαιδευτικό, που μπορεί να γράφει άνετα και γρήγορα, επιβαλλόταν από μια σειρά παραγόντων, με κυριότερο την παιδαγωγική ανάγκη να πάρουν όλα τα νήπια το λόγο μέσα στην ομάδα και να συμμετέχουν στην παραγωγή του συλλογικού κειμένου, η οποία συνέπιπτε με τη δική τους έντονη επιθυμία. Επίσης την έκταση της συλλογικής αφήγησης κάθε υποομάδας, που κάλυπτε συνήθως μιάμιση έως δύο σελίδες και το διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό της αφήγησης, που εξαρτιόταν από την έμπνευση και το πάθος των νηπίων[8].
Ο εκπαιδευτικός έκανε στην αρχή μια γενική ερώτηση που απευθυνόταν σε όλα τα μέλη της υποομάδας. ΄Ετσι επεδίωκε να δοθεί έμφαση στο στοιχείο που είχε εντυπωσιάσει την κάθε ομάδα. Διατύπωνε δε επιμέρους ερωτήσεις μόνον όταν υπήρχαν ασάφειες ή αντιφάσεις ή όταν επεδίωκε να πάρουν το λόγο και τα υπόλοιπα νήπια. Στο τέλος ρωτούσε «έχετε κάτι άλλο να πείτε;» και όταν η ομάδα είχε ολοκληρώσει, περνούσε στην ανάγνωση του κειμένου που είχε καταγράψει, προκειμένου τα νήπια να επιβεβαιώσουν ότι τα εκφράζει πλήρως. Στη συνέχεια ζητούσε να χειροκροτήσουν οι μαθητές που τους άρεσε η ιστορία που είχε προηγηθεί.
Αποτελέσματα
΄Ολα τα παιδιά συμμετείχαν στις δραστηριότητες της γραφής εξίσου πρόθυμα και με ιδιαίτερο ενθουσιασμό, που μάλιστα παρέμεινε αμείωτος σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Εκείνοι οι μαθητές ωστόσο που δυσκολεύονταν περισσότερο και καθυστερούσαν ή που το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους δεν γινόταν αποδεκτό από τα υπόλοιπα μέλη, αρκετά συχνά αντιμετώπιζαν τη δυσπιστία των άλλων. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η αποφασιστικότητα με την οποία διεκδικούσαν το δικαίωμά τους να συμμετέχουν μέχρι που να γίνει κοινή συνείδηση με τις επίμονες υποδείξεις του εκπαιδευτικού ότι στο γραπτό κείμενο χρειαζόταν να υπάρχουν οι προσπάθειες όλων, προκειμένου η υποομάδα να περάσει στην επόμενη φάση της συνέχισης της ιστορίας.
΄Οσο ο καιρός περνούσε, τα παιδιά γίνονταν στο σύνολό τους πιο έμπειροι γραφείς. Χρειάζονταν λιγότερο χρόνο για να γράψουν τα μαγικά λόγια και άρχισαν να θέτουν επιπλέον στόχους, όπως η ταχύτητα της γραφής. Κάθε υποομάδα που τελείωνε πρώτη, θεωρούσε ότι ήταν νικήτρια και αυτός ο ανταγωνισμός γινόταν συνεχώς εντονότερος.
Ως προς τα στοιχεία των γραπτών τους, παρατηρούμε ότι αρκετά παιδιά δεν άφηναν παντού κενά ανάμεσα στις λέξεις. Επιπλέον, αν και γνώριζαν το στίχο που έγραφαν, παρουσιάστηκε το φαινόμενο ορισμένα είτε να επαναλαμβάνουν τη λέξη ή τη συλλαβή που είχε ήδη γραφτεί από το προηγούμενο παιδί ίσως και από τα ίδια είτε να παραλείπουν συλλαβές ή ολόκληρες λέξεις, συνήθως όταν κάθονταν στην απέναντι πλευρά του τραπεζιού. Αρκετά νήπια ωστόσο ζητούσαν τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, για να διαβάσουν τις λέξεις του γραπτού κειμένου, ουσιαστικά να τις αντιστοιχίσουν με τις λέξεις της φράσης που είχαν προηγουμένως αποστηθίσει. ΄Οταν υπήρχαν κενά διαστήματα μέσα στη φράση, συμπλήρωναν εκεί το όνομα της ομάδας τους και όχι υποχρεωτικά στο τέλος. Αυτό δηλαδή που έδιναν έμφαση ήταν η χρονική σειρά με την οποία οι λέξεις γράφονταν και όχι η θέση τους στη σελίδα, που είχε σχέση με την ανάγνωση όσων είχαν γραφτεί[9].
Στα πρώτα κεφάλαια εκείνοι που κυρίως έπαιρναν το λόγο για να αφηγηθούν την προσωπική τους εκδοχή και εντύπωση, ήταν οι περισσότερο εξοικειωμένοι με την παρακολούθηση λογοτεχνικών ιστοριών μαθητές, οι οποίοι είχαν και εμφανώς μεγαλύτερη άνεση στη λεκτική έκφραση. Τα υπόλοιπα παιδιά κάθε υποομάδας απαντούσαν πολύ σύντομα ακόμη και μονολεκτικά σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που τους απευθύναμε προσωπικά και αφορούσαν ζητήματα που προέκυπταν από τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους, συνήθως ζητούσαμε διευκρινίσεις ή επιπλέον στοιχεία. Με την πάροδο του χρόνου δεν υπήρχαν διαφοροποιήσεις στη συμμετοχή των νηπίων. Όλα αφηγούνταν εκτενή κείμενα και συχνά διαμαρτύρονταν το ένα στο άλλο με φράσεις όπως: «΄Ολο εσύ μιλάς. Σταμάτα γιατί έχω κι εγώ να πω κάτι». Είχαν δε τόσο προσαρμοστεί σε αυτόν το συλλογικό τρόπο αφήγησης, που ο καθένας λάμβανε υπόψη του όσα είχαν αφηγηθεί προηγουμένως οι συμμαθητές του, ουσιαστικά συνέχιζε την ιστορία τους.
Μετά την ολοκλήρωση της ιστορίας και την ανάγνωσή της από το δάσκαλο, την σχολίαζε τόσο η ίδια η ομάδα που την δημιούργησε, όσο και οι υπόλοιπες ομάδες, με δική τους πάντοτε πρωτοβουλία.
Συμπεράσματα
Οι μαθητές στο σύνολό τους όχι μόνο ξεπέρασαν τις όποιες αναστολές είχαν να ασχοληθούν με τη γραφή αλλά έβρισκαν σε αυτήν μεγάλη ευχαρίστηση. Συμμετείχαν σε όλες τις σχετικές δραστηριότητες προσδοκώντας την απόλαυση, όπως ακριβώς στο παιχνίδι. Επρόκειτο δε για ένα παιχνίδι που τους πρόσφερε πάντα την ικανοποίηση ότι επιτυγχάνουν κάτι σημαντικό. Είχαν όλοι σχηματίσει την εντύπωση αφενός ότι μπορούν και οι ίδιοι να γράφουν και αφετέρου ότι όσα είχαν να πουν, ήταν σημαντικά, ενδιέφεραν τους άλλους, άξιζε να γραφτούν για να τα γνωρίσουν περισσότεροι άνθρωποι, για να επικοινωνήσουν, να μοιραστούν τις σκέψεις τους.
Όχι μόνο σχημάτισαν εξαιρετικά θετική στάση για τη διαδικασία της γραφής αλλά και με τη συνεχή ενασχόλησή τους βελτίωσαν τις επιδόσεις τους. Η γραφή ήταν πλέον για κείνους ένα νέο, συναρπαστικό πεδίο δράσης, δεν έχαναν αφορμή να ασχολούνται με αυτήν, αδημονώντας να την κατακτήσουν πλήρως.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Πρόθεσή μας ήταν να υπάρχει ομοιογένεια μεταξύ των υποομάδων, οπότε στην καθεμιά περιλαμβάνονταν παιδιά και των δύο φύλων, με επιδόσεις υψηλές, μέτριες και χαμηλότερες στο σύνολο των γνωστικών αντικειμένων.
[2] Η δημιουργικότητα του αναγνωστικού ρόλου, η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο κείμενο και τον αναγνώστη (Iser, W., 1990, σσ. 38-39, 44-45, 104, 233) περιλαμβάνει τη δημιουργία προσδοκιών για τις αφηγηματικές εξελίξεις (ό. π., σ.37 και Riffaterre, M., 1988, σσ. 38-39) και μας προκαλεί την εντύπωση ότι βιώνουμε προσωπικές εμπειρίες (Iser, ό. π., σσ. 104, 281).
[3] Οι στίχοι προέρχονται από την ευρύτατα διαδεδομένη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, σσ. 214 και 148 αντίστοιχα. Στη συνέχεια αναφέρουμε συντομότατες περιλήψεις των υπόλοιπων κεφαλαίων, τους τίτλους που δώσαμε και τους αντίστοιχους στίχους που χρησιμοποιήθηκαν για μαγικά λόγια (Μ. Λ.).
Κεφ 2ο Φτάνει μια ευχάριστη είδηση για τα οικονομικά της οικογένειας και οι κόρες παραγγέλνουν στον πατέρα τους ό,τι επιθυμούν.
Τίτλος: Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα. Μ. Λ. : «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ.170).
Κεφ. 3ο Ο πατέρας περνώντας από το δάσος στο δρόμο της επιστροφής, βλέπει ένα φως και ελπίζει ότι εκεί θα προστατευτεί από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα.
Τίτλος: Το φως στο δάσος. Μ. Λ. : « Εκεί ‘ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια/ και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» (σ. 201).
Κεφ. 4ο Ο πατέρας κόβει ένα τριαντάφυλλο από τον κήπο του παλατιού που διανυκτέρευσε και τότε παρουσιάζεται μπροστά του απειλητικό ένα τέρας.
Τίτλος: Ο ιδιοκτήτης του πύργου. Μ. Λ. : «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι/ και το γεφύρι ερράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163).
Κεφ. 5ο Η Πεντάμορφη αποφασίζει να ζήσει με το τέρας, για να γλιτώσει ο πατέρας της από την οργή του.
Τίτλος: Μια γενναία απόφαση. Μ. Λ. : «πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’άστρι κάτου» (σ.210).
Κεφ. 6ο Η Πεντάμορφη διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του τέρατος.
Τίτλος: Η ζωή κοντά στο τέρας. Μ. Λ. : « Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και τα μαλλιά της μόσκο/ σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη τα λουλούδια» (σ. 149).
Κεφ. 7ο Το τέρας, για να μην βλέπει δυστυχισμένη την αγαπημένη του Πεντάμορφη, της επιτρέπει να επισκεφτεί τον άρρωστο πατέρα της, διακινδυνεύοντας την ίδια του τη ζωή στην περίπτωση που εκείνη δεν θα επιστρέψει ξανά κοντά του.
Τίτλος: Μια επιθυμία εκπληρώνεται. Μ. Λ. : «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,/ και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω» (σ. 200).
Κεφ. 8ο Οι αδερφές της Πεντάμορφης σχεδιάζουν να προκαλέσουν την οργή του τέρατος απέναντί της, κρατώντας την μακριά του.
Τίτλος: Ένα καταχθόνιο σχέδιο. Μ. Λ.: «Από τα ξένα όπου βρεθώ μηνύματα σου στέλνω/ με τη δροσιά της άνοιξης, την πάχνη του Χειμώνα» (σ. 199).
Κεφ. 9οΗ Πεντάμορφη αναστατώνεται από ένα όνειρο και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά στο τέρας, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του.
Τίτλος: Η ώρα της επιστροφής. Μ. Λ. : «Είδα τον ουρανό θολό και τ’άστρα ματωμένα» (σ. 128).
Κεφ. 10οΗ Πεντάμορφη βρίσκει το τέρας ξαπλωμένο στον κήπο, εξαντλημένο από την ασιτία, καθώς εκείνο επέλεξε να πεθάνει παρά να ζήσει μακριά της, και του εξομολογείται ότι δεν νιώθει μόνο συμπόνια γι’ αυτό αλλά και αγάπη.
Τίτλος: Αγάπη. Μ. Λ. : «Στρώστε μου ή έξω στην αυλή ή έξω στο περβόλι » (σ. 152 ).
Κεφ. 11ο Μόλις η Πεντάμορφη εκδηλώνει τα συναισθήματά της, το τέρας μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα.
Τίτλος: Η μεταμόρφωση. Μ. Λ. : «΄Ελαμψ’ ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια» (σ.145).
Κεφ. 12ο Μια καλή νεράιδα φροντίζει ν’ απονείμει δικαιοσύνη, μεταμορφώνοντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές στη γαμήλια τελετή.
Τίτλος: Δικαιοσύνη. Μ. Λ.: «Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω» (σ.208).
[4] Για τις ιδέες των νηπίων σχετικά με τη γραφή, οι οποίες διαφέρουν ριζικά από αυτές που θεωρούνται φυσικές για τους ενηλίκους, βλ. τον Οδηγό της Νηπιαγωγού, σσ. 124 – 125.
[5] Τα ονόματα που είχαν δώσει στις υποομάδες τα μέλη τους, ήταν Τίγρη, Πουλάκι, Λουλούδι, Πεταλούδα, Κόκκινο.
[6] Στο σημείο αυτό θα ήταν σκόπιμο να παραθέσουμε την άποψη ότι είναι επιτυχημένο το έργο του νηπιαγωγείου ακόμη και στην περίπτωση που οι μαθητές του απλώς έχουν συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα της γραφής και είναι διατεθειμένοι να προσπαθήσουν να την κατακτήσουν στο μέλλον (Γιαννικοπούλου, Α., 2001, σ. 54).
[7] Πρόκειται για τις εκδόσεις Ταξίδια στον ωκεανό της Φαντασίας με… μύθους και παραμύθια, Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ και Μια φορά κι έναν καιρό… που έχουν εκδοθεί το 2005, 2006 και 2007 αντίστοιχα, από το Πνευματικό κέντρο του Δήμου Ασπροπύργου, στον οποίο λειτουργούν τα σχολεία όπου διαδραματίστηκαν οι σχετικές εκπαιδευτικές, εμψυχωτικές δραστηριότητες.
[8] Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού, τα 2/3 αυτών που φοιτούσαν στην Πρώτη και οι μισοί από τους μαθητές της Δευτέρας προτίμησαν επίσης να αφηγηθούν προφορικά την προσωπική τους εκδοχή της λογοτεχνικής ιστορίας για να την καταγράψει ο εκπαιδευτικός αντί να την γράψουν οι ίδιοι (Ηλία Ε. Α., 2006 ).
[9] Μία παρόμοια περίπτωση εμφανίζεται στον Οδηγό Νηπιαγωγού, 2006, όπου κάποιο νήπιο γράφει με τη σωστή σειρά τις συλλαβές μιας λέξης, σε τέτοια όμως θέση που πρώτα δαβάζεται η δεύτερη, έπειτα η πρώτη και τέλος η τρίτη συλλαβή (σ. 141).
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Βλ. την παρουσίαση ολόκληρου του εκπαιδευτικού προγράμματος στο https://blogs.sch.gr/eisk/2015/05/23/portreta-i-pentamorfi-kai-to-teras/
ΠΟΡΤΡΕΤΑ : Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ
Ελένη Α. Ηλία
Ε ι σ α γ ω γ ή : Στο Νηπιαγωγείο μας το σχ. έτος 2008-2009) παρουσιάσαμε το παραμύθι της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν «Η Πεντάμορφη και το Τέρας», το οποίο γράφτηκε το 1757, σε πιστή απόδοση από το γαλλικό κείμενο (το έργο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Ερευνητές, σε εικονογράφηση από την Αν Ρόμπι και απόδοση στα Ελληνικά από τη Μαρίνα Τουλγαρίδου). Ποτέ το πασίγνωστο αυτό κλασικό παραμύθι, στο οποίο η αφηγηματική υπόθεση ξεκινά με την οικονομική καταστροφή μιας εύπορης οικογένειας, δεν ήταν περισσότερο επίκαιρο από σήμερα, που η οικονομική κρίση πλήττει την παγκόσμια κοινότητα και προκαλεί ανασφάλειες και αδιέξοδα.
Για τις ανάγκες της διδασκαλίας χωρίσαμε το έργο σε κεφάλαια, στα οποία δώσαμε επιμέρους τίτλους. Μετά την ανάγνωση κάθε κεφαλαίου οι μαθητές του κλασικού τμήματος της σχολικής χρονιάς 2008-2009 καλούνταν να συνεχίσουν την ιστορία, εκφράζοντας έτσι τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους για την εξέλιξη της πλοκής, τη στάση που διαμόρφωναν για τα διάφορα λογοτεχνικά πρόσωπα και συνακόλουθα τις προσωπικές τους εμπειρίες και ευαισθησίες.
Προκειμένου να επιτύχουμε την καθολική συμμετοχή των νηπίων, χρησιμοποιήσαμε το παιχνίδι και τη διαδικασία της εμψύχωσης. Τα νήπια, χωρισμένα σε πέντε υποομάδες, που παρέμειναν αμετάβλητες σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, αναζητούσαν στους φακέλους που τους μοιράζαμε τα «μαγικά λόγια». Πρόκειται για έναν ή δύο στίχους από δημοτικά τραγούδια, που περιλαμβάνονται στην πλέον διαδεδομένη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη «Εκλογαί από τα Τραγούδια του Ελληνικού Λαού» (δίπλα σε κάθε στίχο αναγράφεται εδώ η αρίθμηση της σελίδας του βιβλίου του Πολίτη, όπου μπορεί ο στίχος αυτός να αναζητηθεί). Τους στίχους τους είχαμε επιλέξει με κριτήριο τη νοηματική σχέση τους με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου. Ολόκληρη η τάξη αποστήθιζε τα μαγικά λόγια, ώστε στη συνέχεια να απαγγελθούν τρεις φορές από κάθε ομάδα, ως προϋπόθεση για να εισέλθουν τα μέλη της στο σύνολό τους στον κόσμο της ιστορίας και να παρουσιάσουν τη δική τους αφηγηματική εκδοχή. Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, εκτός από την εκφορά του στίχου, ζητούσαμε από τα νήπια και τη γραφή του ανά ομάδα, προκειμένου να περάσουν στη συνέχεια στο στάδιο των αφηγήσεων. Το παιγνιώδες αυτό πλαίσιο αποδείχθηκε εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο για το σύνολο των μαθητών.
Οι ομάδες επέλεξαν μόνες τα ονόματά τους, που είναι τα ακόλουθα:
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ
ΠΟΥΛΑΚΙ
ΤΙΓΡΙΣ
ΚΟΚΚΙΝΟ
ΛΟΥΛΟΥΔΙ
Κεφάλαιο 1.Η Πεντάμορφη στην εξοχή
Π ε ρ ί λ η ψ η: Η οικογένεια της Πεντάμορφης καταστρέφεται οικονομικά και αναγκάζεται να μετακομίσει στην εξοχή, όπου γνωρίζει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Η Πεντάμορφη, που πάντα ξεχωρίζει για την ευγένεια και την καλοσύνη της, προσαρμόζεται με δυσκολία μεν αλλά πρόθυμα εκεί ενώ οι αδερφές της αρνούνται επίμονα να προσαρμοστούν και να συνεργαστούν.
Μαγικά Λόγια: « Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» (σ. 214 ).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Το σπίτι στην εξοχή έχει μια μικρή κουζινούλα. Για να χωράνε όλοι, όλα εκεί μέσα είναι μικρά, το τραπέζι, οι καρέκλες, τα πιατάκια. Ο μπαμπάς τους μαγειρεύει μακαρόνια και σούπες. Μόνον η Πεντάμορφη του λέει ότι της αρέσει το φαγητό ενώ οι αδερφές της του λένε «δεν πεινάω». Το δωμάτιο της Πεντάμορφης είναι γεμάτο λουλούδια, που τα μαζεύει απ’ τον κήπο της. Τα περισσότερα βιβλία της η Πεντάμορφη τα έχει αφήσει στην πόλη, γιατί δεν μπορούσε να τα κουβαλήσει. Μαζί της έχει πάρει μόνο το παραμύθι της Σταχτοπούτας, που είναι το αγαπημένο της.
Κεφάλαιο 2. Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η οικογένεια της Πεντάμορφης παίρνει την πληροφορία ότι ένα από τα πλοία τους που θεωρούσαν κατεστραμμένο, έφτασε σώο στον προορισμό του και πουλήθηκε το φορτίο του. Οι δύο μεγαλύτερες αδερφές, ενθουσιασμένες για την οικονομική τους ανάκαμψη, παραγγέλνουν στον πατέρα τους ακριβά ρούχα και κοσμήματα ενώ η Πεντάμορφη του εκφράζει την επιθυμία να της φέρει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο.
Μαγικά λόγια: «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ. 170).
ΠΟΥΛΑΚΙ: Η Πεντάμορφη θέλει ο μπαμπάς της να της φέρει ένα τριαντάφυλλο κι ένα μπουκάλι λευκό κρασί, για να πιουν με την κοτόσουπα που θα του φτιάξει τη μέρα που τον περιμένουν, γιατί αυτό είναι το αγαπημένο του φαγητό. Αλλά εκείνος δεν γύρισε τη μέρα που τον περίμεναν. Τα κορίτσια έμαθαν από το στρατηγό της αστυνομίας ότι είχε μπει φυλακή. Τον φυλάκισαν επειδή πέρασε με κόκκινο στο δρόμο, γιατί βιαζόταν να φάει τον κοτόσουπα. Η Πεντάμορφη φόρεσε την κουκούλα της επειδή έβρεχε και γύρισε όλες τις φυλακές μέχρι να τον βρει. Τον απελευθέρωσαν γιατί την λυπήθηκαν.
ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στην έρημο, γιατί το καράβι που ταξίδευε, χτύπησε στο βράχο και βούλιαξε. Στην έρημο μόνος και αβοήθητος περιμένει να περάσει άλλο πλοίο. Η Πεντάμορφη με τις αδερφές της πηγαίνουν με άλλο καράβι να τον βρουν. Κάνουν καταδύσεις με μάσκες, εντοπίζουν ένα κομμάτι από το ναυαγισμένο καράβι κι εκεί κοντά τον ψάχνουν. Όταν βρίσκουν τον πατέρα τους, αυτός δεν έχει καθόλου χρήματα, γιατί του έχουν πέσει στη θάλασσα. Τα κορίτσια τον ανεβάζουν στο καράβι και η Πεντάμορφη του φτιάχνει ψαρόσουπα, επειδή είναι άρρωστος και βήχει.
Κεφάλαιο 3. Το φως στο δάσος
Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο έμπορος παίρνει το δρόμο της επιστροφής χωρίς να μπορεί να ικανοποιήσει τις ακριβές επιθυμίες των μεγαλύτερων κοριτσιών του. Διασχίζοντας το δάσος μέσα στη νύχτα, διακρίνει ένα φως. ΄Οταν πλησιάζει, διαπιστώνει πως πρόκειται για ένα μεγαλόπρεπο πύργο, όπου θα καταφύγει για να προστατευτεί από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα.
Μαγικά λόγια: «Εκεί ’ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια
Και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» ( σ. 201).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Στο παλάτι βρίσκεται το τέρας. Είναι καλό, βοηθάει τους ανθρώπους. Όταν βρίσκονται στο δάσος, τους ανοίγει το κάστρο του για να μην φοβούνται. Εκείνοι νομίζουν πως είναι κακό, γιατί μένει μόνο του. Δεν έχει κανέναν να το φροντίζει. ΄Ολοι στην οικογένειά του έχουν πεθάνει. Τα πουλάκια μόνο κάθονται στο χερούλι της καρέκλας του, για να του κάνουν παρέα.
ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης φτάνει στο παλάτι και του μυρίζει κρέας ψητό. Ανεβαίνει στον επάνω όροφο, που η τηλεόραση δείχνει μια εικόνα με αίματα. Στο δωμάτιο βρίσκεται ένα τέρας που το έχει πάρει ο ύπνος. Ο μπαμπάς τρώει, παίρνει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από το βάζο και φεύγει. Το τέρας ξυπνάει πεινασμένο, βλέπει ότι λείπει το φαγητό και νευριάζει. Ακολουθεί τις πατημασιές του αλόγου και φτάνει στο σπίτι της Πεντάμορφης. Την βλέπει που γυρίζει από τα ψώνια και της προτείνει να πάνε μαζί στο κάστρο του. Εκείνη δέχεται αμέσως γιατί έχει δει το τριαντάφυλλο που έφερε ο πατέρας της και ξέρει ότι υπάρχουν στο παλάτι του πάρα πολλά υπέροχα τριαντάφυλλα.
ΚΟΚΚΙΝΟ: ΄Οταν ο μπαμπάς πήγε να χτυπήσει την πόρτα του πύργου, εκείνη άνοιξε μόνη της, γιατί ήταν πάρα πολύ παλιά, χωρίς σύρτη. Ανέβηκε τη σκάλα και είδε ένα τέρας να κοιμάται. Προχώρησε στις μύτες, για να μην το ξυπνήσει. Είχε τα χέρια του γύρω απ’ το κεφάλι. ΄Ηταν μεγάλα, με μακριά νύχια. Μόλις άρχισε να φωτίζει, ο μπαμπάς έκοψε ένα τριαντάφυλλο και ξεκίνησε για το σπίτι του. Στο δρόμο σκεφτόταν πως αν τον διώξουν οι κόρες του, θα ξαναγυρίσει, για να ζήσει σ’ αυτό το παλάτι και θα πάρει μαζί του την Πεντάμορφη να της δείξει τα υπέροχα τριαντάφυλλα που υπάρχουν εκεί.
Κεφάλαιο 4. Ο ιδιοκτήτης του πύργου
Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο πατέρας στο παλάτι φιλοξενείται άψογα. Βρίσκει φαγητό, θαλπωρή, καινούρια ρούχα, χωρίς ωστόσο να συναντήσει κανέναν. Το πρωί πριν φύγει για το σπίτι του, κόβει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από τον κήπο του πύργου για την Πεντάμορφη. Τότε παρουσιάζεται μπροστά του ένα τεράστιο και τρομακτικό στην όψη πλάσμα, εξοργισμένο απέναντί του και τον κατηγορεί για αγνωμοσύνη. Το τέρας απειλεί να τον σκοτώσει, εκτός εάν ο έμπορος αποφασίσει να του στείλει κάποια από τις κόρες του για να ζήσει μαζί του.
Μαγικά λόγια: «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι
Και το γεφύρι ράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163)
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Το τέρας κάλεσε στο παλάτι τις κακές αδερφές, για να δουν την Πεντάμορφη. Όμως μόλις τις γνώρισε, δεν την ήθελε πια αλλά ήθελε εκείνες, γιατί ξετρελαθήκανε με την ασχήμια του. ΄Εστειλε την Πεντάμορφη για πάντα πίσω στον πατέρα της. ΄Υστερα το μετάνιωσε, γιατί του έλειπε. Ζητούσε από τις κακές αδερφές να φύγουν για να ξαναγυρίσει η Πεντάμορφη αλλά αυτές δεν έφευγαν από κοντά του.
ΤΙΓΡΙΣ: Το τέρας κυνήγησε το μπαμπά της Πεντάμορφης που έκοψε το τριαντάφυλλο και τον πήρε πίσω στο κάστρο του. Το τριαντάφυλλο έπεσε από τον άνθρωπο και το βρήκε μια από τις κακές κόρες του. Το έκανε κομματάκια και άφησε μόνο το κοτσάνι, επειδή μύριζε πάρα πολύ άσχημα. Όλα τα τριαντάφυλλα που είχε το τέρας στον κήπο του, ήταν μαγικά. Μύριζαν ωραία στην Πεντάμορφη και στο μπαμπά της που ήταν καλοί και μύριζαν άσχημα στους κακούς. Το τέρας ζήτησε απ’ το μπαμπά μια από τις κόρες του κι εκείνος διάλεξε να του πάει την Πεντάμορφη, γιατί άκουγε πάντα τον πατέρα της και θα και αγαπούσε το τέρας, όπως αγαπούσε όλο τον κόσμο.
Κεφάλαιο 5. Μισ γενναία απόφαση
Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο έμπορος μετά τη συνάντησή του με το τέρας και την απαίτηση του τελευταίου να του παραδώσει κάποια από τις κόρες του, φτάνει σπίτι του σε απόγνωση. Οι αδερφές της Πεντάμορφης την κατηγορούν ότι αιτία γι’ αυτήν την τραγική εξέλιξη ήταν η παραγγελία της για το τριαντάφυλλο. Η Πεντάμορφη για να δώσει διέξοδο, παίρνει τη γενναία απόφαση να πάει η ίδια στον πύργο του τέρατος. Ο πατέρας της που την συνοδεύει, αναγκάζεται από το τέρας το επόμενο πρωί να την αποχαιρετήσει και να επιστρέψει στο σπίτι του.
Μ α γ ι κ ά λ ό γ ι α:
«…πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’ άστρι κάτου»
( σ. 210).
ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς έχει θυμώσει με την Πεντάμορφη, επειδή του είπε πως αγαπάει το τέρας. Το τέρας της είχε τηλεφωνήσει και η φωνή του της φάνηκε ωραία και λυπημένη κι έτσι τον αγάπησε. Ο μπαμπάς της είπε: «Να φύγεις απ’ αυτό το σπίτι». Όταν εκείνη έφτασε μπροστά στο κάστρο του τέρατος, η εξώπορτα άνοιξε μαγικά. Προχώρησε κι έφτασε στην άλλη πόρτα, που και αυτή άνοιξε μόνη της. Τα σκυλάκι του τέρατος πήγε και τον ξύπνησε. Εκείνος μόλις είδε την Πεντάμορφη, ένιωσε δυνατή αγάπη και καλοσύνη. Κι η Πεντάμορφη μπροστά του έδειχνε ακόμη πιο όμορφη.
ΠΟΥΛΑΚΙ: Το τέρας δεν είναι πολύ άσχημο. Είναι ψηλό, αδύνατο, με μεγάλο πρόσωπο αλλά καλοσυνάτο. Όποτε κοιτάζει την Πεντάμορφη, τα μάτια του είναι γεμάτα αγάπη. Όταν ο μπαμπάς της πήγε την Πεντάμορφη στο παλάτι του, το τέρας του είπε: «Θα την κρατήσω για λίγο, επειδή την αγαπάω και μετά θα την ξαναφέρω σε σένα. Μετά το φαγητό το τέρας με την Πεντάμορφη βγήκαν βόλτα στο δάσος, για να της δείξει τους φίλους του, τα πουλάκια. Το τέρας έφυγε για λίγο από κοντά της, για να της μαζέψει φρούτα και μέλι. Η Πεντάμορφη το περίμενε και το τέρας δεν γύριζε. Όπως το τέρας περπατούσε, έπεσε σε μια παγίδα που του είχε στήσει ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Μόλις βγήκε το φεγγάρι, ο μπαμπάς πήγε στο δάσος να πάρει την κόρη του. Αυτή όμως ήθελε να περιμένουν το τέρας, γιατί ανησυχούσε. ΄Ετσι ο μπαμπάς της είπε πού βρισκόταν το τέρας και η Πεντάμορφη του ζήτησε να πάνε να το βοηθήσουν. Όταν το ελευθέρωσαν, το τέρας πήρε την Πεντάμορφη και γύρισαν στο παλάτι. Ο μπαμπάς της πήγε στο σπίτι του και δεν έβλαψε ποτέ ξανά το τέρας, επειδή φοβήθηκε μήπως τον φάει, αφού αυτό είχε μάθει από την Πεντάμορφη ποιος του είχε στήσει την παγίδα.
Κεφάλαιο 6. Η ζωή κοντά στο Τέρας
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη ζώντας κοντά στο Τέρας, διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του. Εκείνο της προτείνει διακριτικά να παντρευτούν και μολονότι υποφέρει με την άρνησή της, σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να επιτύχει το σκοπό του. Η Πεντάμορφη αναγνωρίζει τις αρετές του Τέρατος και τις καλές προθέσεις του απέναντί της, του δηλώνει ωστόσο με ειλικρίνεια ότι δεν το αγαπά και δεν επιθυμεί να το παντρευτεί.
Μαγικά Λόγια: «Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και
Τα μαλλιά της μόσκο,
Σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη
Τα λουλούδια» ( σ. 149)
ΤΙΓΡΙΣ : Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο κάστρο του Τέρατος για να δει την κόρη του. Το τέρας μπήκε στο δωμάτιό του, για να τους αφήσει μόνους. Τότε ο μπαμπάς ρώτησε την Πεντάμορφη αν θέλει να ξαναγυρίσει στο σπίτι τους κι εκείνη του είπε όχι. Θα μείνει για πάντα με το Τέρας, επειδή της άρεσε πολύ το παλάτι του. Η Πεντάμορφη με το Τέρας δεν βγαίνουν έξω, για να μην το βλέπουν οι άνθρωποι και φοβούνται. Η Πεντάμορφη ανησυχεί μην του επιτεθούν πολλοί μαζί με μαχαίρια. Δεν θέλει το Τέρας της να πεθάνει, κι έτσι αποφεύγουν τους ανθρώπους.
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Η Πεντάμορφη με το Τέρας και το μπαμπά της τρώνε μαζί στο κάστρο. Από την πρώτη στιγμή που έφτασαν, η Πεντάμορφη σκέφτηκε να μείνει εκεί. Το Τέρας δεν της φάνηκε άσχημο. Φορούσε ωραία ρούχα και στο πρόσωπό του είχε βάλει κόκκινο χρώμα, που του πήγαινε. Αυτά τα έκανε, για να μην τρομάξει την Πεντάμορφη. Μετά από λίγο καιρό όμως έφυγε το μακιγιάζ του Τέρατος και δεν άρεσε πια στην Πεντάμορφη. Πήγε λοιπόν στον πατέρα της που κοιμόταν και του είπε πως ήθελε να φύγουν. Το Τέρας τους το επέτρεψε, τους ζήτησε όμως να ξανασυναντηθούν, για να μην πεθάνει από τον καημό του. ΄Ετσι ο μπαμπάς έστειλε τις άλλες κόρες του στο Τέρας. Εκείνες δέχτηκαν, επειδή το Τέρας είχε κότες που γεννούσαν μαγικά ραβδιά. Τα ήθελαν για να τους κάνουν όλους βάτραχους. Θα μεταμορφώνουν το Τέρας για να διασκεδάζουν. Η Πεντάμορφη με το μπαμπά της θα επιστρέψουν κάποτε στο παλάτι και θα μεταμορφώσουν και το Τέρας και τις κότες σε ανθρώπους. Το Τέρας θα μεταμορφώσει ύστερα σε κότες τις αδερφές της Πεντάμορφης, για να τις τιμωρήσει για την κακία τους.
Κεφάλαιο 7. Μια επιθυμία εκπληρώνεται
Π ε ρ ί λ η ψ η : Το Τέρας φροντίζει να εκπληρώσει την επιθυμία της Πεντάμορφης να βρεθεί κοντά στον άρρωστο πατέρα της, αν και γνωρίζει ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην την ξαναδεί ποτέ, γεγονός που θεωρεί ολέθριο για τη ζωή του. Ουσιαστικά δηλαδή θυσιάζεται, προκειμένου η Πεντάμορφη να νιώθει ευτυχισμένη.
Μαγικά Λόγια: «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,
Και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω»
( σ. 200).
ΚΟΚΚΙΝΟ: Η Πεντάμορφη πηγαίνει με την άμαξα να δει τον πατέρα της, που έχει απομείνει μόνος. Το Τέρας θα την συνοδέψει, για να την προστατέψει. Η Πεντάμορφη άρχισε να τρέχει γρήγορα την άμαξα, για να κρατήσει ισορροπία, επειδή είχε μόνο δύο ρόδες. Όμως το Τέρας ζαλίστηκε και έκανε εμετό. Συνάντησαν έναν τροχονόμο και τους είπε ότι δεν μπορούσαν να περάσουν χωρίς να πληρώσουν διόδια. Η Πεντάμορφη απάντησε: «Συγγνώμη αλλά είμαι πολύ φτωχή». Και τότε είπε το Τέρας «Θα πληρώσω εγώ τα χρήματα». Το εμπόδιο σηκώθηκε και πέρασαν. Στο σπίτι της η Πεντάμορφη φιλοξένησε το Τέρας στο δωμάτιο που έμεναν οι αδερφές της, που τώρα είχαν παντρευτεί. Μετά από λίγες μέρες το Τέρας θα φύγει για να ετοιμάσει το παλάτι. Η Πεντάμορφη θα επιστρέψει αργότερα με την άμαξά της, που θα οδηγεί ο πατέρας της αυτή τη φορά, γιατί θα ζήσει κι εκείνος κοντά τους.
Κεφάλαιο 8. Ένα καταχθόνιο σχέδιο
Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη παγιδεύεται από τις αδερφές της που ισχυρίζονται ότι υποφέρουν με την ιδέα ότι θα την αποχωριστούν και πάλι, οπότε αποφασίζει να παρατείνει τη διαμονή της στο πατρικό της σπίτι. Η στάση των δύο αδερφών πηγάζει από τη ζήλια τους για την Πεντάμορφη. Συγκεκριμένα, θεωρούν ότι αν την παρασύρουν να αθετήσει την υπόσχεσή της στο Τέρας ότι θα επιστρέψει σύντομα κοντά του, εκείνο θα εξοργιστεί μαζί της και θα την σκοτώσει.
Μαγικά Λόγια: «Από τα ξένα όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
Με τη δροσιά της ΄Ανοιξης, την πάχνη του Χειμώνα»
( σ. 199).
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο παλάτι του Τέρατος να το ειδοποιήσει ότι η κόρη του δεν θα γυρίσει εκεί. Θα περιμένει τις αδερφές της. Το Τέρας της έστειλε ένα δωράκι. Μια μέρα που η Πεντάμορφη είχε πάει να ψωνίσει μπανάνες, πέρασε από το παλάτι για να αφήσει μερικές για το Τέρας. Το βρήκε στο κρεβάτι του άρρωστο. Είχε πιει δηλητηριασμένο γάλα για να πεθάνει, επειδή δεν ερχόταν η Πεντάμορφη. Εκείνη ειδοποίησε το γιατρό και το Τέρας έγινε καλά. ΄Επειτα το Τέρας ειδοποίησε το μπαμπά της Πεντάμορφης αν θέλει να πάει να ζήσει μαζί τους, γιατί η κόρη του δεν μπορούσε να περπατήσει. Την πονούσαν τα πόδια της από τη μέρα που έτρεχε για να φέρει το γιατρό στο Τέρας.
ΤΙΓΡΙΣ: Το Τέρας πήγε να πάρει την Πεντάμορφη από το σπίτι της. Είπε στο μπαμπά της ότι την είχε αγαπήσει κι εκείνος του έδωσε την άδεια να την παντρευτεί. Οι αδερφές της εκνευρίστηκαν πολύ και σκέφτηκαν να δηλητηριάσουν αμέσως την Πεντάμορφη. Της έφτιαξαν κοτόπουλο κι έριξαν μέσα σκόνη δηλητήριο. Εκείνη στην αρχή δεν το έτρωγε, είπε «μυρίζει σαν φάρμακο». Οι αδερφές της είπαν ότι δεν έχει τίποτα κακό κι έτσι η Πεντάμορφη το δοκίμασε και αμέσως πέθανε. Όταν την είδαν ο μπαμπάς της με το Τέρας, της έριξαν μαγικό νερό από τη λίμνη κι η κοπέλα ζωντάνεψε. Την αγκάλιασαν και τιμώρησαν τις κακές αδερφές.
ΠΟΥΛΑΚΙ: Η Πεντάμορφη δεν άκουσε τις αδερφές της που ήθελαν να την κρατήσουν στο σπίτι και επέστρεψε στο Τέρας. Εκείνο είχε λουστεί, γιατί την περίμενε, κι έψαχνε την κολόνια του. Η Πεντάμορφη τριγύριζε παντού και το φώναζε. ΄Ομως το Τέρας χωρίς κολόνια δεν έβγαινε από την τουαλέτα, για να μην μυρίζει άσχημα. Αφού την βρήκε κι έριξε και στα μαλλιά του, βγήκε να την υποδεχτεί.
Κεφάλαιο 9. Η ώρα της επιστροφής
Π ε ρ ί λ η ψ η : Μόλις η Πεντάμορφη παραβαίνει την υπόσχεσή της στο Τέρας να επιστρέψει κοντά του την καθορισμένη μέρα, το ονειρεύεται να βρίσκεται πεσμένο στο έδαφος με τα μάτια του κλειστά. Η ηρωίδα ξυπνά πολύ αναστατωμένη και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά του, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του. Αισθάνεται τρομερές τύψεις, καθώς θεωρεί ότι το ενδεχόμενο να κινδυνεύει το Τέρας είναι συνέπεια της δικής της στάσης. Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το Τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το Τέρας δεν είναι απλή συμπόνια αλλά είναι αγάπη.
Μαγικά λόγια: «Είδα τον ουρανό θολό και τ’ άστρα ματωμένα» (σ. 128).
ΚΟΚΚΙΝΟ: Η Πεντάμορφη όταν ονειρεύτηκε ότι το τέρας αρρώστησε, δεν επέστρεψε κοντά του, γιατί δεν το αγαπούσε. Στο παλάτι πήγε μόνο τότε που το τέρας πέθανε, για να ζήσει μόνη της εκεί για πάντα. Δεν θέλει ούτε τον μπαμπά της ούτε κανέναν άλλο. Την υπνώτισαν οι μάγισσες που είχαν μαγέψει και το τέρας και έτσι έχει γίνει κακιά.
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Η Πεντάμορφη έφτασε στο παλάτι και βρήκε το Τέρας άρρωστο. Είχαν ρίξει δηλητήριο οι αδερφές της στη σκόνη σοκολάτα που του έστειλαν. Όταν το Τέρας έγινε καλά, αρρώστησε ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Το Τέρας κουβάλησε με την άμαξά του το πιάνο στο σπίτι της, για να παίζει εκείνη και να τραγουδάει στον άρρωστο. Ο μπαμπάς έλεγε συνέχεια στην κόρη του: «Πεντάμορφη αυτός είναι καλός άντρας για σένα». Έτσι εκείνη αποφάσισε να το παντρευτεί.
Κεφάλαιο 10. Αγάπη
Π ε ρ ί λ η ψ η : Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το τέρας, δεν είναι συμπόνια αλλά αγάπη.
Μαγικά λόγια: “... χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς ύπνο στο μάτι” (σ. 76).
ΤΙΓΡΙΣ : Η Πεντάμορφη έχει γυρίσει στο παλάτι. Νύχτωσε και ακόμη δεν έχει συναντηθεί με το Τέρας. Ψάχνει παντού. Το βρίσκει στον κήπο, ξαπλωμένο δίπλα στο ποτάμι. Είχε φορέσει μια όμορφη μάσκα και τα καλά του ρούχα για την Πεντάμορφη. Την περίμενε στον κήπο αλλά ζαλίστηκε κι έπεσε στο χορτάρι. Εκεί το βρήκε η Πεντάμορφη και του έφερε νερό απ’ το ποτάμι, για να συνέλθει. Εκείνο της έκανε πρόταση γάμου και της χάρισε ένα δαχτυλίδι με χρυσόσκονη. Η Πεντάμορφη δέχτηκε αλλά στο γάμο άλλαξε γνώμη γιατί το Τέρας έβγαλε τη μάσκα που είχε φορέσει για να φαίνεται όμορφο. ΄Ετσι η Πεντάμορφη δεν το παντρεύτηκε και το Τέρας πέθανε απ’ τον καημό του.
ΛΟΥΛΟΥΔΙ : Το Τέρας έμοιαζε τώρα πιο όμορφο, επειδή ήταν χαρούμενο που η Πεντάμορφη είχε δεχτεί να το παντρευτεί. Όταν όμως έφτασε η ώρα του γάμου, τα λουλούδια που πήρε η Πεντάμορφη για το Τέρας ήταν ψεύτικα ενώ αυτά που της πρόσφερε το Τέρας ήταν αληθινά. Η Πεντάμορφη είχε μετανιώσει για την απόφασή της να παντρευτεί το Τέρας, γιατί έπαιρνε την οδοντόβουρτσά της.
ΠΟΥΛΑΚΙ : Η Πεντάμορφη είναι πεσμένη πάνω στο Τέρας και προσπαθεί να το ξυπνήσει. Ξυπνάει όταν εκείνη του λέει: «Σας δίνω το χέρι μου». Όμως το Τέρας φοβάται μην γίνει ρεζίλι στο γάμο για την εμφάνισή του και σκέφτεται να παντρευτούν νύχτα, να έχουν μόνο μικρά φωτάκια και να είναι μόνοι τους. Η Πεντάμορφη καλεί τη νουνά της που είναι νεράιδα, για να κάνει πυροτεχνήματα.
Κεφάλαιο 11. Η μεταμόρφωση
Π ε ρ ί λ η ψ η : Τη στιγμή που η Πεντάμορφη φανερώνει τα αισθήματά της για το Τέρας, ο ουρανός φωτίζεται και το Τέρας τής φαίνεται πανέμορφο. Η μεταμόρφωσή του σε νεαρό πρίγκιπα, όπως ο ίδιος της εξηγεί, οφείλεται στην αγάπη της, που έλυσε τα μάγια εξαιτίας των οποίων είχε έως τότε αυτήν την τρομακτική όψη.
Μαγικά λόγια: ΄Ελαμψ΄ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια (σ. 145).
ΛΟΥΛΟΥΔΙ : Η Πεντάμορφη δεν πήγαινε ποτέ μόνη της στο σπίτι του μπαμπά της, επειδή το Τέρας φοβόταν να μην την φάει ο λύκος. Η μοναδική φορά που έφυγε μόνη της, ήταν όταν είδε το Τέρας πεθαμένο και φοβήθηκε. Το Τέρας πέθανε όταν ήπιε το φίλτρο που του έδωσε μια μάγισσα. Της το είχε ζητήσει, για να γίνει όμορφο και να αρέσει στην Πεντάμορφη. Όμως μόλις το ήπιε, πέθανε. Η Πεντάμορφη γύρισε με το μπαμπά της στο παλάτι αλλά εκεί που πριν ήταν το Τέρας πεθαμένο, τώρα είδαν ένα όμορφο παιδί. Τού είπαν «Ποιος είσαι εσύ;» κι αυτός τους είπε πως είναι το Τέρας. Έτσι αποφάσισαν να παντρευτούν.
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ : Η Πεντάμορφη βλέπει μπροστά της τον πρίγκιπα. Είναι το Τέρας, που τον έχει μεταμορφώσει σε πρίγκιπα το ουράνιο τόξο, που ήταν ο καλύτερος φίλος του. Τον μεταμόρφωσε γιατί το Τέρας είχε γεράσει πολύ και κινδύνευε πια να πεθάνει. Την ώρα του γάμου του πρίγκιπα με την Πεντάμορφη έγινε σεισμός και η Πεντάμορφη έσπασε το χέρι της. Το σεισμό τον είχαν προκαλέσει οι αδερφές της νύφης, για να χαλάσουν το γάμο.
Κεφάλαιο 12. Δικαιοσύνη
Π ε ρ ί λ η ψ η : Στη λαμπρή γαμήλια τελετή που ακολουθεί, η νεράιδα που προστατεύει την Πεντάμορφη, απονέμει δικαιοσύνη, μετατρέποντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές της.
Μαγικά λόγια: «Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω» (σ. 208).
ΠΟΥΛΑΚΙ : Η νεράιδα έχει πετρώσει τις αδερφές της Πεντάμορφης κι εκείνη ανεβαίνει κάθε μέρα σε μια σκάλα και τους δίνει νερό. Μια φορά τους έδωσε ένα φίλτρο που είχε φτιάξει η νεράιδα κι εκείνες έγιναν αμέσως καλές και γύρισαν στους άντρες τους.
Συμπεράσματα για τις μορφές, τις δράσεις και τα συναισθήματα των ηρώων του παραμυθιού στα κείμενα των νηπίων: Στο σημείο αυτό θα συνοψίσουμε τις εκδοχές των νηπίων για τη μορφή, τη δράση και τα συναισθήματα των ηρώων του έργου, όπως αυτές αποτυπώνονται στο σύνολο των κειμένων τους. Διαπιστώνουμε ότι δίνεται έμφαση στη δράση των ηρώων, από την οποία κυρίως προκύπτουν τα συναισθήματά τους. Παρατηρείται δε μεγάλη σχέση ανάμεσα στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων, την εμφάνισή τους και τον ψυχικό τους κόσμο, όπως ακριβώς συμβαίνει στα παραμύθια, όπου κυριαρχεί η ταύτιση του καλού με το όμορφο και του κακού με τα άσχημο. Ωστόσο τα στοιχεία των συγκεκριμένων λογοτεχνικών προσώπων που αποδίδονται από τα διάφορα νήπια, αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ τους. Το Τέρας για παράδειγμα, σε κάποιες αφηγήσεις κατασπαράζει τον πατέρα της Πεντάμορφης ενώ σε άλλες τον φοβάται και μόνο γι’ αυτόν το λόγο συμπεριφέρεται καλά στην κόρη του. Επίσης κάποτε επιδιώκει να σκοτώσει την Πεντάμορφη και άλλοτε επιθυμεί να την υπηρετεί χωρίς να προσδοκά τίποτα περισσότερο από αυτήν. Όταν πάλι το Τέρας με την Πεντάμορφη γίνονται ζευγάρι, έχει προηγηθεί σύγκλιση των χαρακτηριστικών τους. Είτε δηλαδή το Τέρας παύει να είναι άσχημο, φροντίζοντας τα μαλλιά, το μακιγιάζ και τα ρούχα του είτε η Πεντάμορφη έχει γίνει κακιά και άσχημη είτε και οι δυο τους είναι κανονικοί άνθρωποι, που μεταμφιέζονται, φορώντας μάσκες τεράτων, για να τρομάζουν τον κόσμο. Επιπλέον τα χαρακτηριστικά των ηρώων στις αφηγήσεις των νηπίων δεν παραμένουν σταθερά. Συνήθως μεταβάλλονται με την επίδραση του μαγικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, άλλοτε η Πεντάμορφη μετατρέπεται ξαφνικά σε κακό πλάσμα και άλλοτε οι αδερφές της γίνονται καλές, επειδή μαγεύονται από κάποια μάγισσα ή επειδή πίνουν κάποιο φίλτρο. Κάποτε πάλι η ζήλια που οι αδερφές νιώθουν απέναντι στην Πεντάμορφη, τροφοδοτείται από τη διαφορετικότητα της, που όταν αίρεται, η ζήλια εξαφανίζεται. Στην αντίληψη των νηπίων στο βαθμό που η Πεντάμορφη εμφανίζεται αδύναμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της όταν απειλείται από τις αδερφές της, συχνά το Τέρας και ο πατέρας της αναλαμβάνουν ρόλο τιμωρού απέναντί τους, συμμαχώντας μάλιστα κάποτε μεταξύ τους οι δυο τους.
Χαρακτηριστικό των αφηγήσεων των νηπίων συνιστά ότι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που εκδηλώνουν οι ήρωες, είτε είναι θετικά είτε αρνητικά, οδηγούν τις εξελίξεις σε αίσιο τέλος. Για παράδειγμα, η ζήλια των αδερφών της Πεντάμορφης, τής δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθεί την αγάπη του Τέρατος, που προσπαθεί να την προστατεύσει από εκείνες. Επίσης, όταν το Τέρας είναι ανεπιθύμητο στην Πεντάμορφη, η προσπάθεια των αδερφών της να το κατακτήσουν, την απαλλάσσει από την ενοχλητική πολιορκία του.
Σε αρκετών νηπίων τα κείμενα οι διαφορές στους χαρακτήρες των προσώπων αμβλύνονται, οι ήρωες δεν εμφανίζονται εξιδανικευμένοι, απόλυτα καλοί ή κακοί, αλλά περισσότερο πραγματικοί. Για παράδειγμα, αν και η Πεντάμορφη γνωρίζει την ευεργετική επίδραση που θα έχει το φιλί της στο Τέρας, τη δύναμή του να το μεταμορφώσει, αρνείται να το φιλήσει, για να το τιμωρήσει, επειδή εκείνο δεν της επιτρέπει να επισκεφτεί τον πατέρα της. ΄Η αποφασίζει να παντρευτεί μαζί του, μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσει τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η οικογένειά της.
Ελένη Α. Ηλία