Εισήγηση στο 5o Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα, 11- 13 Οκτωβρίου 2019.
Δημοσιευμένη στα Πρακτικά εργασιών του Συνεδρίου https://drive.google.com/drive/folders/1FJgXC1X0L_N1v9QGOIUKX3HM1vbJSGCY

τ. Α,  σσ, 288-294.
ISSN : 2529-1580
SET : 978-618-84206-5-6
ISBN τόμου Α΄: 978-618-84206-9-4

Ηλία Ελένη,  Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ε.Κ.Π.Α.

Περίληψη

Στην εισήγηση παρουσιάζεται η αφήγηση πρωτότυπων παραμυθιών από νήπια, στο πλαίσιο εμψυχωτικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, που εκτυλίσσονται στη σχολική τάξη. Η διαδικασία παραγωγής των παραμυθιών των νηπίων ξεκινά με ερωτήσεις που απευθύνει ο εκπαιδευτικός και εξελίσσεται σύμφωνα με την αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης. Οι αφηγήσεις των νηπίων καταγράφονται και αξιοποιούνται πολύπλευρα. Τα παιδικά κείμενα που παρουσιάζονται στα αποτελέσματα, συλλέγονται με τις τεχνικές της τυχαίας δειγματοληψίας και της δειγματοληψίας κατά ομάδες. Πρόκειται για τέσσερα ατομικά και τέσσερα ομαδικά παιδικά κείμενα, που παράχθηκαν με ερέθισμα νηπιακές ζωγραφιές. Καθώς τα νήπια απολαμβάνουν την εμπειρία της εκδήλωσης της δημιουργικότητάς τους, προκύπτει η ανεξάντλητη φαντασία τους και η εξοικείωσή τους με τα χαρακτηριστικά του παραμυθιού. Το κυρίαρχο στο παραμύθι μαγικό στοιχείο, ευθύνεται για τη συναρπαστική πλοκή στις αφηγήσεις των νηπίων και για το αίσιο τέλος κάθε περιπέτειας, εκφράζοντας την αισιόδοξη φύση τους και την επιθυμία τους για ανταμοιβή και δικαίωση των ηρώων
Λέξεις κλειδιά: Δημιουργικότητα, αφήγηση παραμυθιών, νήπια, ζωγραφιές.

Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να δείξει πώς θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της νηπιακής ηλικίας, τα οποία παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία, μετασχηματίζονται σε διδακτικές προσεγγίσεις παραγωγής πρωτότυπου αφηγηματικού λόγου, παρέχοντας στα νήπια πολύτιμες εμπειρίες δημιουργικότητας, με απώτερο στόχο την ευτυχία τους.
Στη συγκεκριμένη παιδαγωγική παρέμβαση, δύο εικοσιπενταμελείς ομάδες μαθητών και μαθητριών δημοσίου νηπιαγωγείου της Αττικής, που φοίτησαν σε διαφορετικές σχολικές χρονιές (2011-2012 και 2014-2015), παρήγαγαν τα αφηγηματικά κείμενά τους είτε ατομικά είτε ομαδικά, με ερέθισμα ζωγραφιές τους. Πρόκειται για ζωγραφιές, τις οποίες εμπνεύστηκαν από την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων, καθώς η φύση της λογοτεχνίας συνδέεται αναπόσπαστα με την ανθρώπινη δημιουργικότητα (Κωτόπουλος, 2012). Η εν λόγω διδακτική προσέγγιση χαρακτηρίζεται για την παιγνιώδη φύση της, σε αντιστοιχία με τις ανάγκες της παιδικής ηλικίας (Χουιζίνγκα, 1989). Δίνει έμφαση στη λεκτική έκφραση και επικοινωνία μεταξύ των νηπίων που συναπαρτίζουν τη σχολική τάξη, προϋποθέτει τη συλλογική αλληλεπίδρασή τους (Γουγουλάκης, 2012), την αυτενέργεια και την πρωτοβουλία τους.
Η ενεργητική έκφραση των συναισθηματικών και πνευματικών δυνατοτήτων του ατόμου γενικότερα, οδηγεί στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του, από την οποία προκύπτει η ευτυχία του (Φρομ, 1971). Η δε κατάκτηση της ευτυχίας, που συνδέεται κυρίως με τη σοφία, ορίζεται ως ο απώτατος σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης (Αριστοτέλης, χ.χ.). Έτσι και στην περίπτωση των αφηγήσεων τις οποίες παρήγαγαν τα νήπια, η εμπειρία της δημιουργικότητας εξασφαλίζει την απόλαυση και την αποτελεσματικότητα, συντελεί στην ευτυχία τους κατά την εκπαιδευτική διαδικασία.
Στον τίτλο της εργασίας γίνεται λόγος για «παραμύθια» αντί των γενικότερων όρων «ιστορίες» ή «εξιστορήσεις», για να αναδειχθεί η αυθόρμητη προτίμηση από τα νήπια του μαγικού στοιχείου, το οποίο συνιστά το βασικό χαρακτηριστικό του παραμυθιού (Μερακλής, 1986), η συχνή όσο και εύστοχη αξιοποίησή του στις αφηγήσεις τους.

Αρχές της κειμενοκεντρικής προσέγγισης

Η προτεινόμενη παρέμβαση κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών μοντέλων διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης. Τα μοντέλα αυτά διδάσκουν στους μαθητές τούς υπερπροτασιακούς κανόνες και τις δομές που διακρίνουν τους διάφορους τύπους του λόγου (Ματσαγγούρας, 2001). Έτσι, αποδεδειγμένα ο μαθητής καθίσταται σταδιακά ικανότερος στην παραγωγή αφηγηματικών κειμένων και στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση, 1999).

Μεθοδολογία παιδαγωγικής παρέμβασης

Σημείο αναφοράς των παραμυθιών αποτελούν οι ζωγραφιές των νηπίων. Τα νήπια δημιουργούσαν τη δική τους αφήγηση, απαντώντας αρχικά σε διαδοχικές ερωτήσεις του εκπαιδευτικού προς εκείνα. Οι συμπληρωματικές, διευκρινιστικές ερωτήσεις που ο εκπαιδευτικός ως προσεκτικός ακροατής απεύθυνε, σε σχέση με τις προηγούμενες αποκρίσεις που λάμβανε (Pascucci και Rossi, 2002), για τα δρώντα πρόσωπα ή τον τόπο και το χρόνο δράσης, μειώνονταν διαρκώς, στο βαθμό που οι απαντήσεις των νηπίων γίνονταν πληρέστερες, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας, 2001).
Τα αφηγηματικά κείμενα που παράχθηκαν από τα νήπια είτε ατομικά είτε ομαδικά (Huck, Hepler Hickman, 1979), καταγράφηκαν από τον εκπαιδευτικό, με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους, όπως γραφή σε χαρτί ή γραφή σε υπολογιστή, ως ενιαίο κείμενο σε κάθε περίπτωση. Αμέσως μετά ο εκπαιδευτικός διάβαζε στα νήπια τα κείμενα που είχε μόλις καταγράψει, ώστε εκείνα να έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν την ορθότητα και την ακρίβεια της καταγραφής. Με τον τρόπο αυτό συνειδητοποιούσαν την ιδιότητα του γραπτού λόγου να αναπαριστά πιστά τον προφορικό.
Ακολούθησε ποικιλότροπη αξιοποίηση των παραμυθιών των νηπίων, όπως έντυπο και ηλεκτρονικό δημοσίευμα ή σχολική θεατρική παράσταση, η οποία κατά κανόνα συμβάλλει στο άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία (Γραμματάς, 2014). Οι παραπάνω δραστηριότητες ανάδειξης του παιδικού λόγου λειτουργούν ως επιπλέον κίνητρο ελεύθερης και δημιουργικής έκφρασης των μαθητών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).

Η παραγωγή των ομαδικών παραμυθιών

Τα νήπια ζωγραφίζουν με θέμα τον κήπο στις τέσσερεις διαφορετικές εποχές του χρόνου, μεταξύ μιας σειράς παιγνιωδών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την ομαδική ανάγνωση λογοτεχνικού κειμένου (Ποσλανιέκ, 1992). Μετά από τις τέσσερεις πρώτες αντιπροσωπευτικές ζωγραφιές για καθεμία εποχή από το κάθε νήπιο, προτείνεται να συνεχίσουν τις ζωγραφιές για κήπους, επιδιώκοντας αυτήν τη φορά την πρωτοτυπία, τη μοναδικότητα, την επιλογή τού μη αναμενόμενου, με απώτερο στόχο το χιούμορ (Τζαφεροπούλου, 1995). Κάθε νήπιο στη συνέχεια καλείται να επιλέξει μια από όλες τις ζωγραφιές του, η οποία θα αποτελέσει το ερέθισμα για να εκτυλιχθεί η ομαδική αφήγηση από τους συμμαθητές. Όλες οι επιλεγμένες ζωγραφιές συγκεντρώνονται σε ένα φάκελο, κατά προτίμηση με ζωγραφική αναπαράσταση λουλουδιών. Ακολούθως πραγματοποιείται κλήρωση ανάμεσα στις επιλεγμένες ζωγραφιές, για να καθοριστεί η σειρά με την οποία αυτές θα χρησιμοποιηθούν για τις ομαδικές αφηγήσεις των παραμυθιών. Αφού ετοιμάζονται τόσοι λαχνοί με αριθμούς όσες και οι ζωγραφιές, κάθε παιδί τραβά έναν αριθμό, που αναγράφεται πάνω στην επιλεγμένη ζωγραφιά του. Έπειτα, οι ζωγραφιές τοποθετούνται με αύξοντα αριθμό, που χρησιμοποιείται και σαν αρίθμηση των σελίδων του βιβλίου που θα δημιουργηθεί. Το συγκεκριμένο βιβλίο ολοκληρώνεται όταν πίσω από κάθε ζωγραφιά θα επικολληθεί το αντίστοιχο ομαδικό παραμύθι των νηπίων. Τέλος, δεν παραλείπεται να δημιουργηθεί και το ηλεκτρονικό βιβλίο με τις ζωγραφιές και τα σχετικά παραμύθια στο ιστολόγιο του σχολείου, προκειμένου αυτό να αναγνωστεί και από άτομα εκτός της σχολικής αίθουσας. Η ανάρτηση προηγείται της σχολικής εκδήλωσης κατά την οποία τα ομαδικά παραμύθια των νηπίων αποδίδονται ως θεατρικά δρώμενα, ώστε να προσελκύσει περισσότερους θεατές από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον των νηπίων. Μετά την πραγματοποίηση της εκδήλωσης, η θεατρική απόδοση των παραμυθιών αναρτάται επίσης στο ιστολόγιο.

Η παραγωγή των ατομικών παραμυθιών

Μετά από την ανάγνωση στην τάξη λογοτεχνικού αποσπάσματος από το μυθιστόρημα Αιολική Γη, στο οποίο περιγράφεται η μορφή της γοργόνας (Βενέζης, 2009), όλα τα νήπια κλήθηκαν να ετοιμάσουν από μια σχετική ζωγραφιά, ώστε να εκφραστεί η διαφορετική, η σύμφωνη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός τους αναγνωστική ανταπόκριση στο κείμενο που προηγήθηκε (Τζιόβας, 1987). Στη συνέχεια κάθε νήπιο επιλέγει κάποια από τις ζωγραφιές των συμμαθητών του, προκειμένου να την αξιοποιήσει ως ερέθισμα για την πρωτότυπη αφήγησή του που ακολουθεί. Οι ζωγραφιές εντάσσονται στο βιβλίο της τάξης και στο αντίστοιχο ηλεκτρονικό βιβλίο ως εικονογράφηση των αφηγήσεων που δημιουργήθηκαν αναφορικά με αυτές. Στο τέλος της σχολικής χρονιάς πραγματοποιείται επίσης σχολική εκδήλωση, όπου όλα τα νήπια παρουσιάζουν στο κοινό τα παραμύθια τους.

Αποτελέσματα

Οι τέσσερεις ομαδικές αφηγήσεις παραμυθιών που παρατίθενται, έχουν συλλεγεί με την τεχνική της τυχαίας δειγματοληψίας, ανάμεσα από τις είκοσι οχτώ που παράχθηκαν συνολικά. Τόσο οι αφηγήσεις στο σύνολό τους όσο και οι ζωγραφιές των κήπων από τα νήπια, οι οποίες λειτούργησαν ως ερέθισμα για την παραγωγή τους, αναρτήθηκαν κατά το διδακτικό έτος 2014- 2015 στο ιστολόγιο με τίτλο ekpaideutika programmata. literature and education, του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου.
Τα τέσσερα ατομικά παραμύθια για γοργόνες, επελέγησαν με την τεχνική της δειγματοληψίας κατά ομάδες, με βάση αφενός το φύλο και αφετέρου τη χώρα προέλευσης των αφηγητών τους. Ηλικιακές διαφοροποιήσεις δεν υπήρχαν τη συγκεκριμένη χρονιά, καθώς στο τμήμα φοιτούσαν μόνο πεντάχρονα νήπια. Τα ατομικά παραμύθια, συνοδευόμενα από τις αντίστοιχες ζωγραφιές με γοργόνες, έχουν επίσης αναρτηθεί στο σύνολό τους στο ίδιο ιστολόγιο, το 2012.

Τα παραμύθια για κήπους

α) Μια μάγισσα έκανε τα μαγικά της κι έφτιαξε έναν παγετώνα μέσα στον κήπο. Όταν τα παιδιά βγήκαν από το σπίτι στον κήπο, ακούμπησαν το χέρι τους πάνω στον παγετώνα, που η μάγισσα τον είχε καταραστεί. Έτσι μαγεύτηκαν αμέσως, έγιναν κακά κι έκαναν ζημιές, έσπαγαν τα έπιπλα και τα τζάμια. Όταν τελείωσαν, είπαν στη μάγισσα: «Όλα εντάξει». Τότε η μάγισσα πάγωσε ολόκληρο το σπίτι κι έκανε τα παιδιά αγάλματα από πάγο. Μόλις επέστρεψαν οι γονείς τους που είχαν πάει να ψωνίσουν, η μάγισσα είχε γυρίσει στη σπηλιά της. Οι γονείς άναψαν φλόγες και μετά από ώρες οι πάγοι έλιωσαν. Οι γονείς δεν ήξεραν πώς είχαν γίνει όλα αυτά. Έτσι έβαλαν τιμωρία τα παιδιά τους, να κάνουν όλες τις δουλειές στο σπίτι και στον κήπο. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να τους εξηγήσουν τι έγινε, γιατί η μάγισσα τους είχε πάρει τη φωνή. Όταν όμως τα δύο παιδιά άρχισαν να κάνουν τις δουλειές, ζεστάθηκαν κι έτσι μετά μπορούσαν να γράψουν όλα όσα έγιναν με τη μάγισσα. Οι γονείς τα διάβασαν κι άρχισαν να ψάχνουν τη μάγισσα, να της ζητήσουν πίσω τις φωνές των παιδιών τους. Δεν την έβρισκαν όμως πουθενά. Ώσπου μια μέρα η μαμά των παιδιών την είδε να πετάει με τη σκούπα της. Όλες οι μάγισσες έχουν μαγικές σκούπες που πετάνε. Η μαμά τής φώναξε «έλα εδώ» και η μάγισσα πήγε κοντά της. Της ζήτησε πίσω τις φωνές των παιδιών, αλλά η μάγισσα είπε όχι κι έφυγε με τη σκούπα της. Μια νεράιδα τα είχε δει όλα αυτά από ψηλά. Μπήκε λοιπόν αθόρυβα στη σπηλιά της μάγισσας όταν εκείνη κοιμόταν και πήρε το βαζάκι με τις φωνές των παιδιών. Το άλλο πρωί όταν τα παιδιά ξύπνησαν, προσπάθησαν να μιλήσουν, όπως έκαναν κάθε μέρα. Κι αυτήν τη φορά τα κατάφεραν. Η μάγισσα που ξύπνησε και δεν βρήκε το βάζο με τις φωνές, ούρλιαξε: «Αααα… ποιος πήρε το βάζο;» Κι ύστερα έκλαψε. Προσπάθησε πολλές φορές να πάρει ξανά τις φωνές των παιδιών αλλά η νεράιδα φρόντιζε πάντα οι φωνές να γυρίζουν στα παιδιά. Έτσι η μάγισσα τα παράτησε πια.

β) Ένας μάγος κατέβασε με το μαγικό ραβδί του τον ήλιο στον κήπο. Ο ήλιος ήταν ζεστός αλλά δεν έκαιγε, γιατί ήταν πέντε το απόγευμα. Ο μάγος έκρυψε τον ήλιο πίσω από ένα δέντρο, για να φέρει το σκοτάδι. Όταν τα παιδιά είδαν τον ήλιο στον κήπο τους, κατάλαβαν πώς βρέθηκε εκεί, αφού ήξεραν ότι ο γείτονάς τους είναι ο μάγος της νύχτας. Έτσι πήγαν και του ζήτησαν να βάλει τον ήλιο πάλι πίσω στη θέση του στον ουρανό. Εκείνος είπε όχι, αφού του άρεσε το σκοτάδι. Επειδή οι ακτίνες του ήλιου είναι αγκάθια, τα παιδιά δεν μπορούσαν να τον πιάσουν. Έτσι τον άφησαν στον κήπο τους μέχρι να σκεφτούν τον τρόπο για να γυρίσει ο ήλιος στον ουρανό. Όταν όμως πήγαν πάλι να τον δουν, ο ήλιος δεν ήταν εκεί που τον είχαν αφήσει. Για δέκα ολόκληρα χρόνια τα δύο παιδιά μαζί με όλους τους άλλους ανθρώπους έψαχναν τον ήλιο. Όλο αυτόν τον καιρό δεν ξημέρωνε, ήταν πάντα σκοτάδι και τα μωρά έκλαιγαν. Ώσπου κάποτε ένας άλλος μάγος, ο μάγος της μέρας που αγαπούσε το φως, μ’ ένα μαγικό ξόρκι υπνώτισε το μάγο της νύχτας κι έμαθε ότι ο ήλιος ήταν κλεισμένος στην αποθήκη ενός κάστρου στο δάσος. Τον απελευθέρωσε αμέσως και τον ανέβασε στον ουρανό. Τώρα ο μάγος της νύχτας ξυπνάει μόνο όταν είναι σκοτάδι και στον ουρανό βρίσκεται το φεγγάρι. Αλλά όταν βγαίνει ο ήλιος, κοιμάται αμέσως ξανά.

γ) Δύο παιδάκια πηγαίνουν με το μπαμπά τους επίσκεψη στο σπίτι της νονάς τους. Είναι Σεπτέμβρης και βρέχει. Όταν η βροχή σταματάει, βγαίνουν στον κήπο, για να παίξουν κρυφτό και κυνηγητό. Εκεί βλέπουν το ουράνιο τόξο και σταματάνε το παιχνίδι τους για να το θαυμάσουν. Τα δύο παιδιά αποφασίζουν να πάνε κοντά στο ουράνιο τόξο, για να το αγγίξουν. Χωρίς να ρωτήσουν κανέναν, παίρνουν το δρόμο με τα πεύκα και φτάνουν στο δάσος. Οι πρώτοι που συναντάνε εκεί, είναι οι νεράιδες και τα ξωτικά. Λένε στα παιδιά ότι δεν θα μπορέσουν να φτάσουν το ουράνιο τόξο όμως αυτά δεν σταματούν, γιατί ποτέ δεν τα παρατάνε. Στο δρόμο τους συναντούν ένα λύκο. Δεν φοβούνται όμως, γιατί μαζί τους έχουν πάρει τα ξωτικά και τραγουδάνε όλοι μαζί το «Φεγγαράκι μου λαμπρό». Αλλά τα ξωτικά έχουν νυστάξει και πηγαίνουν στο κάστρο τους να κοιμηθούν. Τα δυο παιδιά απομένουν μόνα μέσα στο σκοτεινό δάσος και χάνουν το δρόμο. Έχουν φοβηθεί πολύ και δεν ξέρουν τι να κάνουν. Ευτυχώς οι νεράιδες ξαγρυπνάνε, γιατί πρέπει να τα βοηθήσουν. Φέρνουν τη μέρα στο δάσος και στέλνουν στα παιδιά δύο πουλιά, που κρατάνε στο ράμφος τους το χάρτη του δάσους. Τα παιδιά ξέρουν να διαβάζουν τους χάρτες, γιατί πηγαίνουν στη Δευτέρα δημοτικού. Έτσι βρίσκουν γρήγορα το δρόμο να βγουν από το δάσος και συναντούν τη νονά και το μπαμπά τους, που έχουν βγει να τα ψάξουν. Το ίδιο βράδυ τα δύο παιδιά βλέπουν στο όνειρό τους ότι βγαίνουν στον κήπο και το ουράνιο τόξο έχει έρθει εκεί. Όταν το αγγίζουν, είναι τρυφερό και απαλό σαν σύννεφο.

δ) Έχει συννεφιάσει. Το κοριτσάκι παίζει στον κήπο κρυφτό με τον αδερφό του. Εδώ και μισή ώρα τον ψάχνει και δεν μπορεί να τον βρει. Είναι χωμένος μέσα στα χορτάρια, που έχουν μεγαλώσει πολύ. Το κοριτσάκι πηγαίνει προς το σπίτι, για να ξεκουραστεί για λίγο. Ο αδερφός του ανοίγει τα χορτάρια με τα χέρια του και το βλέπει. Φωνάζει στο κοριτσάκι να συνεχίσουν το παιχνίδι. Εκείνο του απαντάει ότι βαριέται όταν δεν τον βρίσκει. Τότε το αγόρι έχει την ιδέα να παίξουν με τη μπάλα. Όπως την κλωτσάνε, τα λουλούδια τρώνε συνέχεια δυνατές μπαλιές και πονάνε. Φωνάζουν βοήθεια όμως τα παιδιά δεν τα ακούν. Μια φορά, καθώς το κοριτσάκι τρέχει να πιάσει τη μπάλα, γλιστράει και πέφτει δίπλα σ’ ένα λουλούδι. Και τότε το ακούει να ζητάει βοήθεια. Το κοριτσάκι δεν το περίμενε αυτό. Τρέχει και το λέει πρώτα στον αδερφό του. Εκείνος δεν το πίστευε μέχρι που έσκυψε και το άκουσε και ο ίδιος. Τα δύο παιδιά καλούν τους γονείς τους κι όλοι ακούν τα λουλούδια να ζητάνε βοήθεια. Έτσι καταλαβαίνουν ότι τα λουλούδια τους είναι μαγικά. Τότε το κοριτσάκι εντελώς στην τύχη λέει ένα μαγικό σύνθημα και αμέσως οι νεράιδες που είχαν μαγέψει τα λουλούδια, φτάνουν στον κήπο. Κρατούν ραβδιά, φορούν φτερά και ρούχα κανονικά. Η οικογένεια τις ευχαριστούν για τα μαγικά λουλούδια που τους χάρισαν κι εκείνες απαντάνε ότι θα μείνουν για πάντα στον κήπο.

Τα παραμύθια για γοργόνες

α) Μια ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα ταξιδεύουν δυο αδερφάκια και ο μπαμπάς τους με το καράβι τους. Ξαφνικά σηκώνονται κύματα σαν γιγάντια βουνά. Τότε τα δυο παιδάκια βλέπουν στο πλάι του καραβιού μια καφέ ουρά ψαριού. Το κοριτσάκι λέει «μήπως είναι κάποιο σπάνιο ψάρι;» Ύστερα το καράβι πέφτει πάνω σ’ αυτήν την ουρά. Ο μπαμπάς τούς εξηγεί πως είναι μια γοργόνα. Έχει μακριά μαύρα μαλλιά και στην ουρά της μικρές κίτρινες βουλίτσες. Τα μάτια της είναι μπλε. Η γοργόνα πριν χαθεί πάλι στη θάλασσα, προλαβαίνει να δει τον καπετάνιο και να τον ερωτευτεί. Από εκείνη τη στιγμή θέλει να γίνει άνθρωπος, για να μείνει κοντά του. Βρίσκει ένα σπάνιο κοράλλι, το τρίβει και φτιάχνει με αυτό ένα μαγικό φίλτρο. Το πίνει και μεταμορφώνεται σε κανονική γυναίκα. Βγαίνει στην παραλία, ψάχνει σ’ όλα τα σπίτια και βρίσκει τον καπετάνιο της στο τελευταίο. Εκείνος την αναγνωρίζει αμέσως από μια λεπτομέρεια, έχει παπούτσια με κίτρινες βουλίτσες. Η γοργόνα γίνεται τότε γυναίκα του καπετάνιου, γιατί τη μαμά των παιδιών την είχε αρπάξει ένα τεράστιο ψάρι κάποτε, που είχε πάει να κολυμπήσει.

β) Μια Γοργόνα έχει βγει στο νησί. Έβγαλε την ουρά της και περπατάει κανονικά. Έχει πάει στη γιαγιά της που ζει εκεί. Κάποτε αυτή η Γοργόνα ήταν κοριτσάκι. Βρήκε σ’ ένα συρτάρι μια ζώνη, που ήταν κόκκινη και της άρεσε. Την φόρεσε και μεταμορφώθηκε σε Γοργόνα. Όμως τότε δεν το κατάλαβε. Φώναξε τη γιαγιά της για να της δείξει τη ζώνη κι εκείνη της είπε μόνο «ωραία ζώνη». Μόλις όμως το κοριτσάκι μπήκε στη θάλασσα για να κολυμπήσει, τότε κατάλαβε πως είχε γίνει Γοργόνα. Ταξίδεψε μακριά, έφτασε στο βυθό κι είδε ένα βυθισμένο καράβι. Όταν γύρισε στο σπίτι, η γιαγιά το ρώτησε «Πού ήσουνα; Πείνασες καθόλου;» Κάποια φορά μπήκαν μαζί στη θάλασσα για μπάνιο και τότε κατάλαβε η καθεμιά πως και η άλλη ήταν Γοργόνα. Τη ζώνη αυτή την είχε φορέσει παλιότερα και η γιαγιά χωρίς να το ξέρει το κοριτσάκι. Στο πρώτο ταξίδι που έκαναν μαζί, πήγαν στο ναυάγιο.

γ) Όταν περνάνε καράβια, οι γοργόνες βγαίνουν στην επιφάνεια και δίνουν αθάνατο νερό στους ανθρώπους, χωρίς να τους λένε τι είναι. Εκείνοι νομίζουν ότι είναι απλό νερό και το πίνουν για να ξεδιψάσουν. Όταν οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι έχουν γίνει αθάνατοι, φτιάχνουν ένα ποτό με χρυσόσκονη που παίρνουν από την άμμο και το δίνουν με τη σειρά τους στις γοργόνες που συναντούν, για να τις κάνουν κοπέλες κι έτσι να τους ξεπληρώσουν το καλό που τους έχουν κάνει αυτές. Έτσι οι γοργόνες μπορούν να ζουν πια μαζί τους. Θα υπάρχουν όμως πάντα γοργόνες, γιατί κάποιες δεν θέλουν να γίνουν κοπέλες.

δ) Ο βασιλιάς της θάλασσας δίνει σε μια γοργόνα το αθάνατο νερό κι αυτή το αφήνει στο νησί που ζει ο αδερφός της που είναι ψαράς, για να το βρει και να το πιει. Όμως εκείνος δεν το πίνει, γιατί δεν ξέρει πως το έχει στείλει η αδερφή του. Μετά από καιρό το βρίσκει και το πίνει μια άλλη γοργόνα, που είναι κι αυτή αδερφή του ψαρά, και έτσι γίνεται αθάνατη. Όταν οι δυο γοργόνες μαθαίνουν από τους άλλους ψαράδες ότι ο αδερφός τους έχει πεθάνει, βρίσκουν μια μαγική σκόνη σ’ ένα μαργαριτάρι και εύχονται να ζωντανέψουν όλοι οι νεκροί. Έτσι ζωντανεύει κι ο αδερφός τους.

Συμπεράσματα

Από την παρατήρηση των νηπίων κατά τη διεξαγωγή των δύο εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαπιστώθηκε ότι όλα επεδίωκαν ή ακριβέστερα διεκδικούσαν δυναμικά τη συμμετοχή τους στην ομαδική αφήγηση. Η χαρά, η απόλαυση, ο ενθουσιασμός κάθε νηπίου που άκουγε τους συμμαθητές του να μετατρέπουν τη ζωγραφιά του σε παραμύθι, ήταν εμφανέστατα. Η παρουσία του δημιουργού της ζωγραφιάς επαύξανε τη διάθεση του συνόλου των μαθητών για συμμετοχή στην ομαδική αφήγηση. Ο συγκεκριμένος μαθητής αναδεικνυόταν στον πλέον σημαντικό ακροατή. Με άλλα λόγια ο συμμαθητής τόσο μέσα από τη ζωγραφιά του όσο και με τη φυσική του παρουσία συνέβαλλε καθοριστικά στη διαδικασία της αφήγησης παραμυθιών από τα νήπια. Συνεπώς κάθε μαθητής ήταν οπωσδήποτε παρών, τη συγκεκριμένη μέρα που για τη ζωγραφιά του εκτυλισσόταν η ομαδική αφήγηση.
Ως προς τη συνεργασία κατά την αφήγηση, παρατηρήθηκε ότι ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένη. Συγκεκριμένα, το κάθε νήπιο λάμβανε υπόψη του τα στοιχεία που είχαν παραθέσει τα προηγούμενα, τα αξιοποιούσε και τα επέκτεινε. Οι διαφορετικές απόψεις των νηπίων για τα πρόσωπα και για την εξέλιξη της δράσης τίθεντο σε ψηφοφορία και στο κείμενό τους τελικά καταγραφόταν εκείνη η άποψη, την οποία επέλεγαν τα περισσότερα. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας γινόταν πάντα σεβαστό από όλους και η αφήγηση προχωρούσε με βάση αυτό.
Ως προς το περιεχόμενο του συνόλου των αφηγήσεων των νηπίων, διαπιστώνονται επιρροές από λογοτεχνικά βιβλία που αγαπούν, όπως και αναφορές σε προσφιλείς τους ήρωες. Ειδικότερα σχετικά με τις γοργόνες, είναι εμφανής η επίδραση της Μικρής Γοργόνας του Άντερσεν και ακόμη περισσότερο στις ζωγραφιές τους της φιγούρας της Άριελ από τα κινούμενα σχέδια του Ντίσνεϋ. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι μετά το 1837, οπότε κυκλοφόρησε το έργο του μεγάλου Δανού συγγραφέα και μέχρι σήμερα, δεν έχουν πάψει να γράφονται λογοτεχνικά βιβλία με θέμα τις γοργόνες ενώ στις μέρες μας υπάρχουν και σχετικά παιχνίδια, κούκλες, στολές κ.ο.κ., που καθιστούν τη φιγούρα της γοργόνας ιδιαίτερα οικεία στον παιδικό πληθυσμό. Ωστόσο και ο ελληνικός θρύλος για το αθάνατο νερό του Μεγαλέξαντρου, που κατά λάθος το ήπιε η Γοργόνα κι έγινε αθάνατη, αξιοποιείται σε κάποιες από τις αφηγήσεις των νηπίων.
Μάγοι και μάγισσες, ξωτικά και νεράιδες είναι τα αφηγηματικά πρόσωπα που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής στα συγκεκριμένα κείμενα των νηπίων. Εκείνα δημιουργούν τα εμπόδια που καλείται να ξεπεράσει ο κύριος ήρωας αλλά και εκείνα δίνουν τη λύση στα αδιέξοδα που προκύπτουν. Ο μαγικός παράγοντας στις νηπιακές αφηγήσεις συνδέεται επίσης με το φυσικό κόσμο, καθώς σε διάφορα φυσικά στοιχεία ή πλάσματα προσδίδονται μαγικές ιδιότητες. Έτσι βοηθιούνται οι ήρωες, εφόσον τα δικά τους χαρακτηριστικά, όπως δύναμη ή ευφυία, αποδεικνύονται ανεπαρκή για να εκπληρωθούν οι επιθυμίες τους.
Ο πρωταρχικός ρόλος του μαγικού στοιχείου στις παιδικές αφηγήσεις, δικαιολογεί λοιπόν πλήρως το χαρακτηρισμό τους ως παραμύθια. Καθώς άλλωστε στα παραμύθια συμβαίνει ως και η υπέρβαση των φυσικών νόμων, πρόκειται για το αφηγηματικό είδος που ταιριάζει απόλυτα στην ιδιοσυγκρασία των νηπίων. Τα παραμύθια δηλαδή εκφράζουν την αισιοδοξία που διακρίνει τα άτομα της νηπιακής ηλικίας και καλύπτουν τη σταθερή ανάγκη τους για αίσια έκβαση, για ευτυχισμένο τέλος, όπως συνηθίζεται να αποκαλείται.

Αναφορές

Huck, C., Hepler, S. and Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart and Winston.
Αριστοτέλης (χ.χ.). Ηθικά Νικομάχεια, Β΄ (Κ. Ζάμπας, μτφρ.) Αθήνα: Ευθεία.
Βενέζης, Η. (2009). Αιολική Γη. Αθήνα: Εστία.
Γουγουλάκης, Π. (2012). Κοινωνικές ικανότητες, κοινωνικό κεφάλαιο και εκπαίδευση. Επιστήμη και Κοινωνία, 29, 37-53.
Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.
Ηλία, Ε. και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.
Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ, 15, http://keimena.ece.uth.gr
Ματσαγγούρας, Η. και Κουλουμπαρίτση, Α. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία, 6(3), 299-396.
Ματσαγγούρας, Η. (2001). Η Σχολική Τάξη, Β΄ Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Μερακλής, Μ. (1986). Το παραμύθι και το παιδαγωγικό του περιεχόμενο. Διαδρομές, 2, 88-90.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, 6, 16-23.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (Στ. Αθήνη, μτφρ.) Αθήνα: Καστανιώτης.
Τζαφεροπούλου, Μ. (1995). Το χιούμορ στο σχολείο: Θεωρία και πράξη. Διαδρομές, 40, 318-322.
Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση
Φρομ, Ε. (1971). Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία (Δ. Θεοδωρακάτος, μτφρ.) Αθήνα: Μπουκουμάνης.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος, μτφρ.) Αθήνα: Γνώση.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Βλ. στο: https://blogs.sch.gr/iliaeleni/2019/10/20/paramythia-gia-zografies-dimioyrgikes-afigiseis-apo-nipia-eisigisi-se-diethnes-epistimoniko-synedrio/

Εισαγωγή-Μεθόδευση: Θυμίζουμε ότι στο τελευταίο μέρος του προγράμματος με τον τίτλο «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;» τα νήπια κλήθηκαν σε μια ακόμη δραστηριότητα, με επίκεντρο αυτή τη φορά τη φράση «Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και μια φωλιά για την αλεπού…» από το βιβλίο Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα (Συγγρ. Ελένη Α. Ηλία, Εικον.: Λήδα Βαρβαρούση, Εκδ. Ηριδανός, 2012, σελ 51). Ζητήσαμε λοιπόν από τους μαθητές μας να αντικαταστήσουν στη φράση τις λέξεις  «μια φωλιά για την αλεπού» με κάποιο άλλο αντικείμενο, που επίσης θεωρούν ασυνήθιστο, διαφορετικό, απίθανο να τοποθετηθεί μέσα σε έναν κήπο. Έχοντας τα νήπια αντιληφθεί ότι εκείνο που επιδιώκεται είναι η πρωτοτυπία, η μοναδικότητα, η επιλογή τού πλέον μη αναμενόμενου, η ανατροπή και γιατί όχι το χιούμορ, παρουσιάζουν στην τάξη τις επιλογές τους, παραλλάζοντας τη φράση-πρότυπο. Στη συνέχεια, τα νήπια ψηφίζουν ανάμεσα σε αυτές τις παραλλαγμένες φράσεις, όποια θεωρούν ότι αναπαριστά την πιο πρωτότυπη, την πιο ανατρεπτική επιλογή, την πιο «ανορθόδοξη» για έναν κήπο και προχωρούν σε σχέση με αυτήν στη δημιουργία μιας ομαδικής ιστορίας.
Είναι αξιοσημείωτη η προθυμία με την οποία τα νήπια προτείνουν αντικείμενα, ζώα ή οτιδήποτε άλλο του οποίου την παρουσία στον κήπο θεωρούν απίθανη. Ακολουθεί ο κατάλογος των στοιχείων που παρέθεσαν. Ο συγκεκριμένος κατάλογος αναρτήθηκε στη σχολική αίθουσα, ώστε δίπλα από κάθε στοιχείο να αναγραφεί ο αριθμός των ψήφων. Το στοιχείο εκείνο που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους, καθώς θεωρήθηκε το πλέον παράξενο, θα αποτελούσε το θέμα της ομαδικής αφήγησης.
Κατάλογος προτεινόμενων στοιχείων:
Αϊ-Βασίλης, ταύρος, μαϊμού, σάκος Αϊ-Βασίλη, αστυνομικό αυτοκίνητο, φίδι, ουράνιο τόξο, ηφαίστειο, πύραυλος, βασιλιάς, λύκος, ήλιος, ξωτικό, νεράιδα, θάλασσα, τζάκι, κοχύλι, κουκλόσπιτο, λίμνη, βασίλισσα του χιονιού, πολική αρκούδα, παγετώνας, δράκος, δάσος, θησαυρός ((διαμάντια και χρυσάφι), αγριογούρουνο, τέρατα, καραγκιόζης, τυραννόσαυρος, βιντεοπαιχνίδια, μάγος-μάγισσα, γοργόνα, αλεπού, σπηλιές, βυθός, αστέρι, σύννεφο, πάγος, βροντή, χιονάνθρωπος, χελωνονιντζάκια, αποκριάτικες στολές, αποκριάτικες μάσκες, κλόουν.

Τροποποίηση μεθόδευσης – χρονοδιαγράμματος: Κατά τη διεξαγωγή του προγράμματος παρατηρήθηκε αφενός η παράθεση πλήθους στοιχείων από τα νήπια, καθώς τα περισσότερα  δεν περιορίστηκαν σε ένα μόνο και αφετέρου η επίμονη υποστήριξη της υποψηφιότητας ορισμένων στοιχείων από επιμέρους ομάδες νηπίων. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η χρονική διάρκεια του προγράμματος, με βάση τον αρχικό σχεδιασμό του, ολοκληρωνόταν στις αρχές του Μαρτίου, επέτρεψαν την ακόλουθη διαφοροποίηση. Αντί να περιοριστούμε σε μία μόνο ομαδική ιστορία για το στοιχείο εκείνο που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους ως το πλέον απίθανο, καταρτίσαμε λίστα με τα δημοφιλέστερα απίθανα στοιχεία. Για το καθένα από αυτά, τα νήπια αφηγήθηκαν ομαδικές, αστείες, ανατρεπτικές ιστορίες, που στη συνέχεια εικονογράφησαν. Έτσι το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε τελικά στις αρχές του Μάη.
Ως προς τη μεθόδευση αυτού του μέρους του προγράμματος, συμπληρώνουμε επίσης ότι τις λέξεις που απαρτίζουν τη λίστα των δημοφιλέστερων στοιχείων, τις αντιγράψαμε σε μικρά χαρτάκια, τα οποία τυλίξαμε κυλινδρικά και τα συγκεντρώσαμε σε ένα κουτάκι, προκειμένου τραβώντας τα διαδοχικά σαν κλήρους, να καθοριστεί η σειρά με την οποία θα τις χρησιμοποιούσαμε στις τρελές ιστορίες μας. Πρόκειται για μια διαδικασία που ενθουσίασε ιδιαίτερα τα νήπια σε όλη τη διάρκειά της.

Αποτελέσματα: Ορισμένες από τις «απίθανες» ομαδικές ιστορίες των νηπίων παρουσιάζονται ενδεικτικά εδώ, μαζί με τις ζωγραφιές οι οποίες συνιστούν την εικονογράφησή τους. Προηγείται η παραλλαγή της φράσης-πρότυπου, στην οποία βασίζεται η αντίστοιχη ιστορία.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και μια βροντή…

Τα μαύρα σύννεφα κατέβηκαν στον κήπο κι έκαναν μια βροντή. Το κοριτσάκι κοιμόταν κι ο ξάδερφός του που ήταν πάρα πολύ μωρό, κοιμόταν κι αυτός σε κούνια. Το κοριτσάκι σηκώθηκε τρομαγμένο από τη βροντή και βλέπει να φτάνει ένας κλόουν με ομπρέλα. Ο κλόουν λέει στο κοριτσάκι ότι είναι εκεί για το πάρτι, για να παίξει μουσική για τους καλεσμένους, τους φίλους του κοριτσιού που θα έρθουν στο πάρτι για να διασκεδάσουν. Τότε αρχίζει ξαφνικά μια ολόκληρη βροχή από κλόουν. Οι κλόουν πέφτουν βροχή από τον ουρανό στο διπλανό τσίρκο, που φαίνεται από την πίσω αυλή. Το τσίρκο γεμίζει κλόουν και τα ζώα, ελέφαντες και λιοντάρια, τους βλέπουν και γελάνε. Την ώρα που το κοριτσάκι κοιτάζει τους κλόουν να κάνουν αστεία, η βροντή φεύγει για πάντα, σε άλλους κήπους της Άνοιξης.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι έναν ήλιο…

Ένας μάγος κατέβασε με το μαγικό ραβδί του τον ήλιο στον κήπο. Ο ήλιος ήταν ζεστός αλλά δεν έκαιγε, γιατί ήταν πέντε το απόγευμα. Ο μάγος έκρυψε τον ήλιο πίσω από ένα δέντρο, για να φέρει το σκοτάδι. Όταν τα παιδιά είδαν τον ήλιο στον κήπο τους, κατάλαβαν πώς βρέθηκε εκεί, αφού ήξεραν ότι ο γείτονάς τους είναι ο μάγος της νύχτας. Έτσι πήγαν και του ζήτησαν να βάλει τον ήλιο πάλι πίσω στη θέση του στον ουρανό. Εκείνος είπε όχι, αφού του άρεσε το σκοτάδι. Επειδή οι ακτίνες του ήλιου είναι αγκάθια, τα παιδιά δεν μπορούσαν να τον πιάσουν. Έτσι τον άφησαν στον κήπο τους μέχρι να σκεφτούν τον τρόπο για να γυρίσει ο ήλιος στον ουρανό. Όταν όμως πήγαν πάλι να τον δουν, ο ήλιος δεν ήταν εκεί που τον είχαν αφήσει. Για δέκα ολόκληρα χρόνια τα δύο παιδιά μαζί με όλους τους άλλους ανθρώπους έψαχναν τον ήλιο. Όλο αυτόν τον καιρό δεν ξημέρωνε, ήταν πάντα σκοτάδι και τα μωρά έκλαιγαν. Ώσπου κάποτε ένας άλλος μάγος, ο μάγος της μέρας που αγαπούσε το φως, μ’ ένα μαγικό ξόρκι υπνώτισε το μάγο της νύχτας κι έμαθε ότι ο ήλιος ήταν κλεισμένος στην αποθήκη ενός κάστρου στο δάσος. Τον απελευθέρωσε αμέσως και τον ανέβασε στον ουρανό. Τώρα ο μάγος της νύχτας ξυπνάει μόνο όταν είναι σκοτάδι και στον ουρανό βρίσκεται το φεγγάρι. Αλλά όταν βγαίνει ο ήλιος, κοιμάται αμέσως ξανά.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι έναν δράκο…

Στον κήπο βρέθηκε ένας άγριος δράκος. Έφυγε από τη σπηλιά του που ήταν στο βουνό, για να κατέβει στο χωριό. Όταν έφτασε εκεί, μύρισε κρέας κατσίκας. Έτσι μπήκε στον κήπο όπου είδε την κατσίκα να τρώει χορτάρια. Την πλησίασε σιγά-σιγά για να μην τον ακούσει και φύγει τρέχοντας. Ο δράκος την έφαγε και γύρισε στη σπηλιά του, που ήταν γεμάτη θησαυρούς και κόκαλα ιπποτών. Από το χωριό ξεκίνησαν τότε οι άνθρωποι, για να σκοτώσουν το δράκο, που ήταν κακός και τους απειλούσε. Οι άνθρωποι πήγαιναν όλοι μαζί αλλά ήταν ο ένας πίσω από τον άλλο, για να νομίζει ο δράκος ότι έχει να πολεμήσει μόνο με έναν. Όταν οι άνθρωποι είδαν το δράκο να κοιμάται, τον κάρφωσαν με τα σπαθιά τους και εκείνος πέθανε. Πήραν τους θησαυρούς και βγήκαν από τη σπηλιά. Ύστερα πήγαν σε μια άλλη σπηλιά. Το δράκο που έμενε στη δεύτερη σπηλιά τον είχαν σκοτώσει πιο παλιά αλλά τότε δεν είχαν ψάξει για θησαυρούς, δεν ήξεραν ότι υπήρχαν. Τώρα που το κατάλαβαν, πήγαν ξανά εκεί να ψάξουν. Βρήκαν εκατό σεντούκια γεμάτα χρυσάφι. Αυτά ήταν οι θησαυροί των ιπποτών, που οι δράκοι τους είχαν κλέψει. Οι δύο δράκοι είχαν σκάψει στη γη μέχρι το υπόγειο που φύλαγαν οι ιππότες τους θησαυρούς τους, και μοιράστηκαν τους θησαυρούς που βρήκαν. Όταν οι ιππότες είδαν τις πατημασιές των δράκων, τις ακολούθησαν κι έφτασαν στις δύο σπηλιές, για να πάρουν τους θησαυρούς τους πίσω. Απότυχαν όμως, γιατί οι δράκοι τους έκαψαν με τη φωτιά τους.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και μια θάλασσα…

Ένα πάρα πολύ μεγάλο κύμα περνά μέσα στον κήπο, σπάει τα τζάμια του σπιτιού και το πλημμυρίζει. Αυτήν τη στιγμή ο μπαμπάς έψηνε κρέας και τα παιδιά έτρωγαν μπανάνες στον κήπο. Μόνο η μαμά έλειπε. Είχε πάει με το αμάξι να ψωνίσει στο σούπερ μάρκετ. Το κύμα παίρνει το μπαμπά με τα παιδιά και τους ρίχνει στη θάλασσα. Ο μπαμπάς που δεν ξέρει να κολυμπάει, βουλιάζει. Τα παιδιά τον πιάνουν από την κουκούλα και τον τραβάνε, για να τον σώσουν. Ένα καράβι που περνά στα βαθιά, τους πετάει τρία σωσίβια. Όταν η μαμά γυρίζει στο σπίτι, τα βρίσκει όλα χάλια. Στον κήπο βρίσκονται πολλά πράγματα του σπιτιού σπασμένα. Τα λουλούδια έχουν πέσει και τα κλαδιά έχουν σπάσει. Έχει σπάσει και ο σωλήνας του νερού και ο κήπος έχει πλημμυρίσει. Η φωτιά στην ψησταριά έχει σβήσει. Η μαμά μπαίνει στο σπίτι και το βρίσκει άνω-κάτω. Σπασμένα τζάμια, σπασμένα τα κρεβάτια και άλλα έπιπλα, παιχνίδια ανακατεμένα. Η μαμά φωνάζει και ψάχνει την οικογένειά της παντού. Δοκιμάζει το νερό που έχει κάνει λιμνούλες στο σπίτι και επειδή είναι αλμυρό, καταλαβαίνει ότι θα τους βρει στη θάλασσα. Όταν φτάνει εκεί, τους βλέπει που κολυμπάνε με τα σωσίβια προς την παραλία. Μπαίνει και η μαμά στο νερό, για να τούς βοηθήσει. Όταν βγαίνουν από τη θάλασσα, κοιμούνται στο αμάξι, γιατί είναι κουρασμένοι και το σπίτι τους έχει καταστραφεί.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και σπηλιές…

Ένας δράκος πήρε από το δάσος σπηλιές και τις έφερε στον κήπο. Στο δάσος υπήρχαν πολλοί δράκοι που τον κορόιδευαν, επειδή ήταν ο πιο μικρός από όλους. Αισθανόταν πολύ άσχημα. Δεν μπορούσε πια να κάνει υπομονή. Είχε ήδη κάνει πάρα πολλή. Έτσι κουβάλησε τις σπηλιές στον κήπο, για να μείνει εκεί. Τις χρειαζόταν όλες, για να χωρέσουν όλα τα παιχνίδια του. Το κρεβάτι του μόνο έπιανε ολόκληρη σπηλιά. Διάλεξε αυτόν τον κήπο για να μείνει όταν έφυγε από το δάσος, επειδή ήταν πολύ όμορφος. Είχε μπόλικο χορτάρι, ωραία λουλούδια και δέντρα για να παίζει. Έκοβε φύλλα και κλαράκια κι έπαιζε με αυτά. Του άρεσε πολύ το παιχνίδι. Επειδή ήθελε παρέα, άρχισε να παίζει με τις γατούλες και τα σκυλάκια που έρχονταν στον κήπο. Ύστερα γνωρίστηκε με τους ανθρώπους που έμεναν στο σπίτι. Δεν είχαν πρόβλημα που ο δράκος έμενε στο σπίτι τους, γιατί δεν τους έκανε κακό. Είχαν τέλειες σχέσεις. Τους έλεγε το παράπονό του για τους άλλους δράκους που τον κορόιδευαν κι οι άνθρωποι του έλεγαν πως ήθελαν να μείνει κοντά τους για πάντα. Όμως η μαμά του η δρακουλίνα και τα αδέρφια του στενοχωριούνταν που είχε φύγει μακριά τους και τον έψαχναν παντού. Τον βρήκαν μια μέρα στον κήπο να μιλάει με το κοριτσάκι του σπιτιού. Η μαμά του τού λέει: «Γιατί χάθηκες αγοράκι μου;» Εκείνος της απαντάει ότι οι φίλοι του τον κοροϊδεύουν. Η μαμά του παίρνει τότε τηλέφωνο τις μαμάδες των άλλων δράκων κι εκείνες βάζουν τα παιδιά τους τιμωρία, για να μην το ξανακάνουν. Έτσι ο δράκος γυρίζει πίσω στο δάσος με την οικογένειά του. Αφήνει όμως στον κήπο μια σπηλιά, για να τον θυμούνται οι άνθρωποι. Στο δάσος δεν τον κοροϊδεύει πια κανένας. Όταν έρχεται η ώρα του δράκου να πεθάνει, γυρίζει στον κήπο, για να αποχαιρετήσει τους ανθρώπους που γνώρισε εκεί. Πεθαίνει κοντά τους και οι άνθρωποι στεναχωριούνται και κλαίνε. Θάβουν το δράκο στη σπηλιά του και σπρώχνουν μια μεγάλη πέτρα, για να κλείσουν την είσοδο. Κάθε χρόνο όποτε έρχεται ο μήνας που είχε πεθάνει ο δράκος, βάζουν απέξω από τη σπηλιά του λουλούδια και κεριά.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι έναν παγετώνα…

Μια μάγισσα έκανε τα μαγικά της κι έφτιαξε έναν παγετώνα μέσα στον κήπο. Όταν τα παιδιά βγήκαν από το σπίτι στον κήπο, ακούμπησαν το χέρι τους πάνω στον παγετώνα που η μάγισσα τον είχε καταραστεί. Έτσι μαγεύτηκαν αμέσως, έγιναν κακά κι έκαναν ζημιές, έσπαγαν τα έπιπλα και τα τζάμια.. Όταν τελείωσαν, είπαν στη μάγισσα: «Όλα εντάξει». Τότε η μάγισσα πάγωσε ολόκληρο το σπίτι κι έκανε τα παιδιά αγάλματα από πάγο. Μόλις γύρισαν οι γονείς τους που είχαν πάει να ψωνίσουν, η μάγισσα είχε γυρίσει στη σπηλιά της. Οι γονείς άναψαν φλόγες και μετά από ώρες οι πάγοι έλιωσαν. Οι γονείς δεν ήξεραν πώς είχαν γίνει όλα αυτά. Έτσι έβαλαν τιμωρία τα παιδιά τους, να κάνουν όλες τις δουλειές στο σπίτι και στον κήπο. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να τους εξηγήσουν τι έγινε, γιατί η μάγισσα τους είχε πάρει τη φωνή. Όταν όμως τα δύο παιδιά άρχισαν να κάνουν τις δουλειές, ζεστάθηκαν κι έτσι μετά μπορούσαν να γράψουν όλα όσα έγιναν με τη μάγισσα. Οι γονείς τα διάβασαν κι άρχισαν να ψάχνουν τη μάγισσα, να της ζητήσουν πίσω τις φωνές των παιδιών τους. Δεν την έβρισκαν όμως πουθενά. Ώσπου μια μέρα η μαμά την είδε που πετούσε με τη σκούπα της. Όλες οι μάγισσες έχουν μαγικές σκούπες που πετάνε. Η μαμά της φώναξε «έλα εδώ» και η μάγισσα πήγε κοντά της. Της ζήτησε πίσω τις φωνές των παιδιών, αλλά η μάγισσα είπε όχι κι έφυγε με τη σκούπα της. Μια νεράιδα τα είχε δει όλα αυτά από ψηλά. Μπήκε λοιπόν αθόρυβα στη σπηλιά της μάγισσας όταν εκείνη κοιμόταν και πήρε το βαζάκι με τις φωνές των παιδιών. Το άλλο πρωί που τα παιδιά ξύπνησαν, προσπάθησαν να μιλήσουν, όπως έκαναν κάθε μέρα. Κι αυτήν τη φορά, τα κατάφεραν. Η μάγισσα που ξύπνησε και δεν βρήκε το βάζο με τις φωνές , ούρλιαξε: «Αααα… ποιος πήρε το βάζο;» Κι ύστερα έκλαψε. Προσπάθησε πολλές φορές να πάρει ξανά τις φωνές των παιδιών αλλά η νεράιδα φρόντιζε πάντα οι φωνές να γυρίζουν στα παιδιά. Έτσι η μάγισσα τα παράτησε πια.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι ένα ηφαίστειο…

Σ’ ένα νησί ζούσε μια οικογένεια δράκων. Μια μεγάλη σπηλιά πάνω σ’ ένα βουνό ήταν το σπίτι τους. Το βουνό αυτό ήταν ηφαίστειο όμως οι δράκοι δεν το ήξεραν. Το μπαμπά δράκο τότε που ήταν μωράκι, τον είχε βρει ένας παππούς στα χωράφια. Επειδή ο δράκος ήταν πάρα πολύ μικρός, ο παππούς τον πήγε στο εγγονάκι του για να παίξει. Όσο πήγαινε ο δράκος μεγάλωνε κι όταν έφτασε πια ένα μέτρο, δάγκωσε το παιδάκι και το πήγαν στο νοσοκομείο. Έτσι έδιωξαν το δράκο από το σπίτι. Αυτός τότε χτύπησε το κουδούνι σε ένα άλλο σπίτι αλλά η κυρία που του άνοιξε, τρόμαξε και τον έδιωξε. Νόμιζε πως ήταν ο άντρας της. Μετά ο δράκος έφυγε μακριά από τα σπίτια. Βρήκε αυτήν τη μεγάλη σπηλιά στο ηφαίστειο κι έμεινε εκεί κι έκανε οικογένεια. Μια μέρα έγινε έκρηξη όταν οι δράκοι ήταν στα χωράφια, για να βρουν τροφή. Επειδή έτρωγαν το κρέας, πήγαιναν όπου υπήρχε χορτάρι κι έπαιρναν τα αρνάκια που έβοσκαν. Οι δράκοι άκουσαν έναν ήχο σαν να μπουμπουνίζει. Ύστερα η γη έκανε σεισμό και ράγισε. Τότε οι δράκοι είδαν τη λάβα που χυνόταν κοντά στη σπηλιά τους. Πήραν τεράστιες πέτρες κι έκλεισαν την τρύπα, για να σταματήσουν την έκρηξη. Αφού τα κατάφεραν, οι άνθρωποι τους έδωσαν κρέας, για να τους ευχαριστήσουν, που σώθηκαν.

Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι ένα σύννεφο…

Ο άνεμος έφερε ένα σύννεφο πάνω από τον κήπο. Ξαφνικά όμως σταμάτησε να φυσάει και το σύννεφο έπεσε μέσα στον κήπο. Μπλέχτηκε στα δέντρα και στα λουλούδια και δεν μπορούσε να φύγει. Τότε τα παιδιά που έμεναν στο σπίτι, βγήκαν στον κήπο, για να ελευθερώσουν το σύννεφο. Αλλά επειδή ήταν μικρά, δεν μπορούσαν να φτάσουν τα κλαδιά των δέντρων. Κι οι γονείς τους είχαν πει να μην σηκώνουν βάρη. Έτσι τα παιδιά φώναξαν τους γονείς τους να τα βοηθήσουν. Πρώτα αγκάλιασαν όλοι μαζί το σύννεφο, για να του δείξουν την αγάπη τους. Ύστερα ο μπαμπάς έφερε τη σκάλα που είχε στο μαγαζί του, ανέβηκε ψηλά και σήκωσε το σύννεφο πάνω από τα δέντρα. Το σύννεφο όμως δεν ήθελε να φύγει μακριά, γιατί το είχαν αγάπησαν όλοι, και τα παιδιά και οι γονείς τους. Έτσι έγινε βροχή κι έπεσε πάνω τους. Έβρεξε τα ρούχα τους και πότισε τα λουλούδια και τα δέντρα του κήπου.

Συμπεράσματα: Η παράθεση των αποτελεσμάτων μαρτυρά το βαθμό στον οποίο το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επέτρεψε την εκδήλωση της ανεξάντλητης φαντασίας και της παιγνιώδους διάθεσης των νηπίων. Η ένταξη του «υπερρεαλιστικού» στοιχείου στο  μέρος αυτό του προγράμματος με τις αλλεπάλληλες προκλήσεις που επιφυλάσσει,  σε συνδυασμό με τον ομαδικό χαρακτήρα του, οδήγησε σε εκπλήξεις και συγκινήσεις και στην αίσθηση «απελευθέρωσης» των συμμετεχόντων. Αξίζει τέλος να επισημανθεί η πλήρης αντιστοιχία των ομαδικών κειμένων με τις ζωγραφιές που συνιστούν την εικονογράφησή τους. Η αντιστοιχία αυτή αποδεικνύει την ωριμότητα και τη συγκρότηση των νηπίων-δημιουργών τους.